türkiye-girétsiye munasiwitidiki S 300 jiddiyliki

türkiye-girétsiye munasiwitidiki S 300 jiddiyliki

küntertip we analiz (02)

(murat yéshil tash)

hörmetlik radiyo anglighuchilar! «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning diréktori shundaqla yazghuchisi dotsént doktor murat yéshil tash teripidin teyyarlanghan «türkiye-girétsiye munasiwitidiki S 300 jiddiyliki» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

**** ****** ***** ****** ****

türkiye-girétsiye munasiwetliri öz qoynigha alghan nurghun mesililer bilen birlikte ongushsizliq dewrini bashtin kechürmekte. bu jiddiylik köpinche girétsiye terepning uchigha chiqqan siyasetliri we ighwagerchilikliri bilen türkiyening bu siyasetlerni qobul qilmighanliqini diplomatik we herbiy nuqtidin namayan qilip turishi hemde bu ighwagerchiliklerge oxshash derijide yaki oxshash shekilde tégishlik jawab qayturishidin ibaret bolmaqta. gerche qarimaqqa öz-ara keskin qopal bayanatlardek qilsimu, eslide kirizisning arqa pilanida hem tarixiy, hem géopolitikiliq kélishelmeslik saqlinip turmaqta. melum mezgildin buyan munasiwetler yirikliship kéliwatqan bolsimu, jiddiylishishning chongqurlap kétishining aldi élinghan idi. lékin girétsiyening 23 - awghustta türkiye urush ayropilanigha qilghan S-300 bashqurulidighan bomba sistémiliri arqiliq radar quluplash qilmishi ikki dölet otturisidiki kirizis yéngi bir basquchqa élip bardi.

«néme üchün S-300?» dégen soalgha jawab tépish üchün bir qanche mesilining aldinqi pilangha chiqqanliqini körimiz. birinchisi, her ikki dölet saylam basquchigha kirdi. grétsiyedimu pat arida muddettin ilgiri saylam ötküzülmekchi. grétsiye dölet ichi siyasitide saylamning yéqinlishishigha egiship, türkiye dawamliq birinchi küntertip maddisi bolüp kelmekte. 2023 - yili türkiyedimu saylam bolidu. gerche girétsiye türkiyediki saylam üchün anche muhim bolmisimu, nöwettiki jiddiylik saylamdiki muhim munazire témisigha aylinishi mumkin.

ikkinchisi؛ yéqinqi yillarda grétsiye bilen türkiyening herbiy küch perqi giritsiyedin éship kétiwatliqidur. girétsiye uzundin buyan türkiyening mudapie sanaitide qolgha keltürgen bösüsh xaraktérliq muhim utuqliri aldida özini passip hés qilmaqta. türkiyening bu iqtidari bilen bu sahede körünerlik ewzelliklerge érishishi, grétsiyening bolsa buninggha tengtürüshtiki yétersizliki we kéchikip qilishi özlirige nisbeten chégish ehwal dep qaralmaqta. türkiyening bolupmu uchquchisiz ayropilan téxnikisi saheside yétip kelgen nuqtisi, girétsiyeni xirisqa duchar qilip bolishigha biaram qilmaqta.

girétsiyening asasliq meqsiti türkiyeni mewjut kélishelmeslikler arqiliq küshkürtüp, yawropani özige tartish dep qaralmaqta. bu nuqtida türkiyening girétsiyening ighwagerchilikige qattiq inkas qayturushi kütmekte we bu inkasni yawropagha ytöshüsh arqiliq türkiyege qarshi bayanat élan qilinishini qolgha keltürüsh nishan qilinmaqta. uzundin buyan girétsiyening türkiyege qaratqan diplomatiye siyasitining asasliq qismi bu pozitsiyedin teshkil tapmaqta. bolupmu ukraina urushi chiqishi bilen teng türkiyening künséri küchiyiwatqan géopolitiliq ehmiyitidin girétsiye hökümitining intayin biaram boliwatqanliqi melum. türkiyening ottura sherqte yürgüziwatqan yéngi normallashturush siyasitimu girétsiyeni biaram qilghan weziyette turmaqta. chünki türkiyening ottura sherq döletliri bilen bolghan yirik munasiwiti afinagha aram bergen we aq déngiz tebiiy gazi mesiliside türkiyening chetke qéqilishini keltürüp chiqarghan idi. lékin türkiye normallashturush siyasiti bilen bu ehwalni özgertishi gérinsiyeni qaytidin türkiyege qarshi meydangha ittirdi. yene bir tereptin, girétsiye türkiyening künséri küchiyiwatqan herbiy küchini bahane qilip, ege arilini qorallandurushqa uurnmaqta hemde firansiye we amérika qatarliq döletler bilen qoral-yaragh kélishimi imzalap, qoral-yaraghqa xejligen pulni dölet ichide tükiyeni bahane qilip yolluq halgha keltürüshke tirishmaqta. bu ehwal hem ichki siyasette qerz patqiqigha pétip qalghan girétsiye hökümetning qolini kücheytmekte, hem uning amérika we fransiyege oxshash döletlerni asan qayil qilishigha yarimaqta.

yene bir seweb؛ türkiyening sherqiy aq déngizda tebiiy gaz tekshürüshidin girétsiyening biaram bolghanliqidur. abdulhemit xan namliq burghulash paraxoti bilen énérgiye charlashta aldinqi qatardiki döletlerning birige aylanghan türkiye, girétsiyening neziride muhim biaramliq sewebi hésablanmaqta.  shunglashqa, afina dairiliri jiddiylikni kücheytish arqiliq türkiyeni tebiiy gaz charlashta yalghuz qalduruz niyet qilmaqta. hatta hazir girétsiye lobisi pütün küchini mushu ishqe merkezleshtürmekte.

<S 300> jiddiyliki, ikki dölet otturisidiki munasiwetlerning buningdin kéyin téximu jiddiy mezgilge qedem qoyidighanliqini körsitip bermekte. jumuhrn reis erdoghanning S 300 heqqide intayin qattiq bayanat qilishimu buning bir ishariti. elwette hazirche girétsiye bilen türkiye otturisida qoralliq toqunush yaki urush chiqish éhtimalliqi anche küchlük emes.  lékin grétsiyening jiddiylikni ewj aldurush usuli özgirip, türkiyening buninggha inkasi téximu keskinliship ketken teqdirde, ikki dölet otturisidiki munasiwetlerning siyasiy we diplomatik jiddiyliktin halqip kétish éhtimalliqi barliqinimu tilgha élishqa bolidu.