türkiyening tunji eng uzun piyadiler yoli — «likya»

türkiye awazi radiyosi: eng axirqi qétim qachan piyade yol yüridingiz? yaki soalimizni özgertip sorisaq, her küni muntizm halette piyade yol yüremsiz? piyade méngish her qandaq pesil, her qandaq jay we her qandaq yashta, héchqandaq alahide üskünilerge mohtaj bolmay turupmu qilghili bolidighan bir tenheriket türi... u, meyli sheherning merkizide, meyli déngiz boyida, taghda yaki ormanliqta... qeyerde bolsingiz bolung, herqandaq waqitta qilghili bolidighan tenheriket  türidur.

mangghiningizda méngige téximu köp oksigén baridu, métabolizm tézlishidu, yürekni öz ichige alghan bedendiki muskullar küchiyidu. yérim saettin artuq yol yürgende, hormunlarning ajrap chiqishigha egiship keypiyatingizda aktip özgirish peyda bolidu. jiddiylik pesiyidu, eqil erkinlishidu, tesewwur ishiki échilidu...

dangliq mutepekkur nitché (nétzi) uzun waqit méngish arqiliq bash aghriqini yenggillitidu we tepekkur qilidu. u pikirlirining méngish jeryanida bixlinidighanliqini éytidu. firansiye inqilabining eng muhim erbablirining biri bolghan jan jak rosso, peqet piyade méngish jeryanidila heqiqiy menide tepekkur qilalaydighanliqini we ilham menbesige érisheleydighanliqini bildüridu. hindistanning siyasiy we meniwi dahiysi gendining engliyege qarshi qozghighan passip qarshiliqining eng muhim qismi, 400 kilométirliq tüz yül yürüshidur. elwette, bu nuqtida biz yene edebiyat - senet dunyasidiki nurghun kishilerning ismini bayan qilishimiz mumkin. emma, emdi biz yolgha atlinip, türkiyening tunji eng uzun piyadiler yoli «likya» toghrisidiki uchurlarni ortaqlishishni bashlayli.

* * * * *

türkiyening tunji uzun piyadiler yolining nami qedimki dewrning aldinqi qatardiki rayonlirining biri bolghan likyadin élinghan. hazirqi antalya bilen fethiye qoltuqi ariliqigha jaylashqan teke yérim arilining qedimki dewrdiki ismi «likya» idi. likya birleshmisi tarixtiki tunji démokratik ittipaqni shekillendürgen 23 sheherdin terkip tapqan bolup, uning qedimki dewrdiki nopusi ikki yüz minggha yetse kérek, dep mölcherlenmekte. chünki birleshmining terkibide intayin muhim we heywetlik sheherler bar idi. bügünki künde, bu sheherlerning beziliri sayahet merkezliri ichidiki kishiler köp ékskursiye qilidighan jaylargha aylanghan bolsa, yene beziliri peqet qiziqidighanlarla izdep tépip köridighan xarabilik halitide turmaqta. shundaq, türkiyening tunji eng uzun piyadiler yoli likya, 550 kilométirliq liniyesi boyiche sizni qedimki likya medeniyitining izliridin behrimen bolush pursiti bilen teminleydu. bu tebiet bilen tarix, déngiz bilen derexzarliq özara gireliship ketken, heyran qalarliq ishlargha tolghan bir yol. bu yolni toluq bésip ötkenler yigirme nechche qedimiy sheherni ziyaret qilalaydu, kök we yéshil renglerning nechche on xil türini, ademzatsiz wadilarni körüsh pursitige érisheleydu. elwette, égiz – pes, ongghul – dongghul bu yolni toluq bésip ötüsh hemmila ademning qolidin kelmeydu. shunglashqa, mayilliqlargha asasen oxshimighan liniyeler shekillendürülgen bolup, némige bekrek qiziqsingiz, shuninggha asasen liniyengizni békitp, yolning huzurini sürsingiz bolidu. belkim siz u heywetlik öngkürlerni choqqilarda turup tamasha qilishni, belkim sahilda chédir qurup huzurlinishni yaqturushingiz mumkin. belkide, qedimki xarabilikler arisida aylinishni weyaki dora – dermek hidlirigha toyunghan ormanliqta seyle qilishni yaqturushingiz mumkin... elwette, ixtiyar sizde!

* * * * *

likya yoli emeliyette rim dewridiki sheherlerni özara tutashturidighan bir yürüsh musteqil yollardin ibarettur. türkiyening tunji eng uzun piyadiler yoli, rim yollirining izliri we eyni dewrdiki kona yollarni eslige keltürüsh asasida barliqqa keltürülgen bolup, her yili texminen 30 ming adem bu yolni bésip ötidu! elwette bashtin axir hemmisini emes… chünki 550 kilométirliq yolni toluq bésip ötüsh sharaitning yaxshi bolushidin bashqa, ottura hésab bilen  25  bilen 40  kün ariliqida waqit telep qilidu. eger siz tejribilik sayahetchi bolmisingiz, bir nechche künlük yolni tallap méngishingiz tewsiye qilinidu. likya yoligha bésip ötüshni qolaylashturush üchün xelqaraliq belge sistémisi boyiche belgiler qoyulghan bolup, késishish nuqtilirigha qoyulghan sériq yönilish belgiliri bilen chéghir we topa yollardiki qizil we aq siziqlar piyade mangghuchilargha yardemchi bolidu.

lika yolini yazdin bashqa barliq pesillerde piyade bésip ötkili bolidu, chünki aqdéngizning hawasi mötidil bolup, bu sahening mutexessisliri, höl-yéghingha diqqet qilish kéreklikini, chünki yamghur yerni téyilghaqlashturüwétidighan bolghachqa, töpiliklerge chiqip – chüshüshlerning qiyinlishidighanliqini éytip agahlanduridu.

* * * * *

likya yoli dunyadiki eng uzun we eng yaxshi on piyadiler sayahet yolining biri. bu yolni bésip ötüshingiz jeryanida, dangliq qedimki sheherlernimu, ilgiri ismini peqetla anglap baqmighan sheherlernimu körüshke nail bolisiz. ularning bezilirining ehwali intayin yaxshi bolsa, yene bezilirining peqet xarabiliklirila saqlinip qalghan... chöküp ketken sheher apérlai xarabiliki, santa klawus qaza qilghan miradiki milisiz sihriy küchke ige tash qebriler we sheherning qedimki porti andiriyake, jeset sanduqluq qebristanliq – féllos, yérimi suning ichide, yérimi sirtida qalghan simena xarabiliki, shundaqla, b d t maarip, ilim-pen, medeniyet teshkilati —yunéskoning dunya medeniyet mirasliri tizimlikige kirgüzülgen santos we létun xarabiliki... siz köreleydighan qedimki sheherlerning bir qismini teshkil qilidu.

 likya yoli boyida piyade méngish üchünla emes, su üzüshni yaki aptapqa qaqlinishni xalaydighanlar üchünmu nahayiti muwapiq jaylar bar. séhirlik ölük déngiz, özgiche körünüshke ige qapaq qoltuqi, uzunluqi 18 kilométir kélidighan dunyaning eng uzun tebiiy déngiz sahillirining biri bolghan patara déngiz sahili, yoshurun jennet — adrasan qoltuqi, yene nurghun pichiti échilmighan jilghilar...

taghlargha, töpiliklerge yamishishqa amraq kishiler, türkiyening déngiz qirghiqigha yéqin eng égiz téghi — taxtaligha, yene bir nami boyiche éytqanda, olimpis téghigha؛ dunyaning az sandiki sedir derexliri bar susiz téghigha yamishalaydu. buningdin bashqa, tekirowa, qibris hemde yoshurun sheher jilghilirida choqqilar we qiya tashlar peyda qilidighan hayajanlinishlarni hés qilalaydu.

tashliq burnudiki türkiyening eng güzel mayaki — gelidonya, qedimki dewrlerdin qalghan inzhénérliq abidisi delikkemer, dunyaning eng qedimiy paraxot chöküp kétish hadisisi yüz bergen jay – uluburun, chiralidiki yanartash kimera, bu yolni bésip ötüshingiz jeryanida sizge yuluqidighan heyran qalarliq jaylarning peqetla bir qismi.

likya yoli köpkük déngiz bilen yapyéshil tebiet özara gireliship ketken menzirisi intayin güzel yol. biz bu yolni bésip ötüsh jeryanida, tarixtiki tunji démokratik ittipaqni shekillendürgen sheherlerni körimiz, tinchliq we xatirjemlik hés qilimiz. bu güzel yolda siz tebietning, tebiet sizning bir qismingizgha aylinip kétidu.