hazar déngizida hemkarliq pursetliri

aprél éyining ikkinchi  2020 – yili 20- may kghni türkmenistanning baku  bash elchisi mékan ishanguliyéwning uyushturushi bilen, aqtaw, baku, türkmenbashi we quriq portlirining mesullirining ishtirak qilishida  téléwiziye - téléfon yighini chaqirildi. yighinda, «wuxen wirusi» gha qarshi küresh we yuqum basquchida hazar déngizida qollinilidighan ortaq tedbirler heqqide muzakire élip bérildi. terepler, mezkur portlar ara éléktronluq uchur almashturushni ishqa ashurush, épidémiyologiyelik hemkarliq, tiransport xizmiti  we karantin mesililiride portlar ara mas qedemde heriketke ötüsh hemkarliqini kücheytish toghruluq ortaq tonush hasil qildi. yuqum basquchi, xelqaraliq tiransport paaliyetliride hazar déngizining nahayiti zor ehmiyetke ige ikenlikini yene bir qétim ispatlap berdi. hazr déngizidiki  tranpsot paaliyetlirining sherq bilen gherbni qisqa yoldin bir - birige totashturidighan muhim qatnash tügüni süpitide aldinqi pilangha chiqti.

hemmige melumki, 1990 – yillarghiche hazar déngizida rusiye bilen iran üstünlükke ige idi. hazar déngizigha qirghaqdash bolghan türkiy jumhuriyetliri musteqillqqa érishkendin kéyin, déngiz sallirining muhim bir qismi qazaqistan (2320 kilométir), türkmenistan (1200 kilométir) we ezerbeyjan (955 kilométir) ning chégra liniyeliri ichide qaldi. rusiye (695 kilométir) we iran (724 kilométir) ning déngiz chégraliri bashqa üch döletning chégralirigha qarighanda azdur.

2018 – yili  awghust éyida aqtawda chaqirilghan hazar déngizigha qirghaqdash döletlerning aliy derijilik rehberler yighinida, hazar déngizining qanunluq salahiyiti heqqide qarar maqullandi, shuning bilen, déngizning bixeterliki we ishtilitilishining aldidiki muhim bir tosalghu pachaqlap tashlanghan boldi.

türkmenistanning sabiq pirézidénti sepermurat niyazow dewride hazar déngizidiki énérgiye menbeliri tüpeyli ezerbeyjan bilen otturigha chiqqan  soghuq munasiwetler yéqinqi yillarda hemkarliq munasiwetlirige aylandi. ezerbeyjan bilen türkmenistan rehberliri yéqinqi yillarda özara ziyaretlerni élip bérip, ikki terep munasiwetlirini tereqqiy qilduridighan 38 türlük kélishimni imzalidi.

yéqinqi yillarda hem ezerbeyjan, hem  qazaqistan, hemde türkmenistan hazar déngizidiki portlirigha muhim mebleghlerni saldi. 2016 – yili qazaqistan quriq, 2017 – yili türkmenistan türkmenbashi, ezerbeyjan alat namliq portlarni berpa qildi. bu sélinmilarning hemmisi, shimalda rusiyening, jenubta iranning özining istiratégiyelik orunlirini rayonluq we ikki tereplik munasiwetlerde bésim wasitisi süpitide ishletmekchi bolghanda tallash xaraktérlik qatnash tügüni bolush jehettin nahayiti zor ehmiyetke ige.

aprél éyida chaqirilghan türk kéngishining pewquladde bashliqlar yighini yighinida, teshkilatqa eza we közetküchi döletler ara yuqum basquchida adettin tashqiri derijide hemkarliq ornitish toghruluq qarar maqullanghanidi. teshkilatqa eza döletlerning qatnash ministirlirining, yéqinda hazar déngizi sahilliridiki port mesullirining uchrishishliri, türk dunyasining téximu zich hemkarliq ornitishi üchün muhim xizmetlerning ishliniwatqanliqini körsitidu.

ezerbeyjan, qazaqistan we türkmenistan hemkarliqni kücheytken teqdirde, hazar déngizining énérgiye menbelirini türkiye arqiliq gherbke yetküzüsh pilanini ishqa ashurush téximu qolaylishidu. baku – tiflis – qars tömür yolidin peqet tiransport tügüni süpitidila emes, sherq bilen gherbni hazar déngizi arqiliq bir – birige tutashturidighan tügün süpitidimu paydilinish mumkin. mezkur döletlerning yuqirida tilgha élinghan portliri hazar déngizining ikki qirghiqida sayahetni tereqqiy qildurushta muhim töhpilerni qoshidu.

hem «lapis lazuli qatnash tügüni», hem qaradéngiz – hazar déngizi xelqara qatnash karidori, hemde xelqara ottura karidorning tereqqiy qildurulushi, hazar déngizidiki mezkur üch döletning hemkarliq sewiyesige baghliqtur.