қурбанлиқ: тәқваға, пиринсипаллиққа вә мәртликкә йеқинлишиштур

«қурбанлиқ: тәқваға, пиринсипаллиққа вә мәртликкә йеқинлишиштур»

күнтәртип вә анализ (33)

(пирофессор доктор қудрәт булбул)

түркийә авази радийоси: «күнтәртип вә анализ» намлиқ пирограммимизниң бүгүнки санида әнқәрә йилдирим бәйазит университети сийасий пәнләр факултети башлиқи пирофессор доктор қудрәт булбулниң «қурбанлиқ: тәқваға, пиринсипаллиққа вә мәртликкә йеқинлишиштур» темилиқ анализини диққитиңларға сунимиз:

һайат узун бир мусапә, узун бир йүгрәш мусабиқисидур. давамлиқ мәлум бир нәрсигә интилиш, мәлум бирәрсигә йетишивилиш йаки мәлум ишларда утуққа еришиш тиришчанлиқидур. бәлким һайатта нурғун утуқларғиму еришимиз, әмма қәлбимиздә бир бошлуқ даим мәвҗут болуп туриду. утуққа еришишниң бесими билән даим йүгрәп йүргинимиздә бәзидә тохташни, нәзәрдин сақит қилғанлиримизға қайтидин мәркәзлишишни халаймиз. қени кимму заманивилишиш, йаки ашқун модернизм йаки «post-truth» (һәқиқәт үсти) дегәндәк пикир қайнамлири арисида йоқутуп қойғанлиримизни, әтилиримизгә (йәни әвладлиримиз) ға йәткүзәлмигәнлиримизни, бизни биз қилған қиммәт қарашлиримизни әсләш вә униң ичигә шуңғушни халимисун?

мана бу һейт - байрамлар дәл шу хил суңғуш вақитидур, һайатниң алдирашчилиқи арисда тохташ, тормузлиниш вә паклиниш вақтидур.

мана һазир қайтидин йеңи бир қурбан һейт һәптисигә қәдәм қойуш алдида туримиз. класик мәнбәләр, һәр үч самавий дин (йәһудий дини, хитристийан дини вә ислам дини) тәрипидин пәйғәмбәр дәп қобул қилинған ибраһим әләйһиссаламниң миладидин илгирики 2000 - йиллирида йашиғанлиқини байан қилиду. ибраһим әләйһиссалам садақтини намайан қилиш үчүн оғли исмаил әләйһиссаламни аллаһ үчүн қурбанлиқ қилмақчи болиду. ибраһим әләйһиссаламниң садақити испатланғандин кейин түнҗи кесиләнгән қошқардин етибарән қорбанлиқ қилиш әнәниси тәхминән 4000 йилдин буйан давамлишип кәлмәктә. тунҗи қурбанлиқ қилинған у қочқар вә башқа һайванларнемә дегән бәхтлик – һә? шунчә адди һайван болуштин һалқип, дунйаниң әң қәдимий, әң муқәддәс әнәнисигә, мәртлик вә пәзиләткә хизмәт қилмақта.

бу әнәнә қурбан һейтта кесилгән қурбанларниң еһтийаҗлиқ кишиләргә тарқитилишини үзлүклисиз хәлқаралиқ һәрикәткә айландурди. башқа чағлардиму аллаһқа шүкүр ейтишниң ипадиси сүпитидә қурбанлиқ қилиниши вә йәнә еһтийаҗлиқ кишиләргә тарқитип берилиши билән йахшилиқ вә ортақлишишқа инсанларни тәшвиқ қилип кәлмәктә.

заманивий инсанлар, һедонизм (йәни, хусусий зәвқ вә нәпис раһитиниңла пейида йүридиған еқим) ға егишип, хусусий һаваий – һәвәслириниң арқисидинла йүгрәйдиған болуп кәткән, башқилар үчүнму йашаш керәкликини ойлашни, шундақла тапқанлирини башқилар биләнму ортақлишишни гойа қәдимқий дәвләрдә қалған иштәк ойлайдиған һалға кәлгән бир дәврдә бәлким бу қурбанлиқлар қанчилиған әсирләрниң арқисидин қилиниватқан бир чарқириқниң садаси болуватқан болуши мумкин. 

қурбанлиқ пәқәтла бир маддий ортақлишиш әмәс, өз нөвитидә йәнә бир туйғу алмаштуруштур. аллаһқа аталған болғачқа бир тәрәптин аллаһни әсләш болса, йәнә бир тәрәптин аилимизни, достимизни, ата – анимизни, йашаватқан йаки өлүп кәткән йеқинлиримизни әсләштур. заманивий турмушниң һәләкчиликидә нәзәрдин сақит қилған қиммәт қарашлиримиз билән азғинә болсиму вақит өткүзгәнликимиздур. турмушта актип кишиләр бәлки бу қиммәт қарашларни йетәрлик дәриҗидә һес қилалмаслиқи мумкин. ундақта пүтүн йил бойичә әслинишни, дәрвазилириниң қеқилишини күттүватқанларчу? йетиштүрүп чоң қилған әвладлириниң келип қолиға сөйишини арзу қиливатқанларчу?  уларниң нәризидики қурбан һейтниң қиммитини өлчәш мумкинму?

қурбан һейт вә ортақлишиш шүбһисизки, әң йеқинлиридин башлайду, лекин ахирилишидиған нуқтисиниң һечқандақ чеки йоқ.  чүнки қәлбниңму чеки болмайду.  йашанғанларни, йетимларни зийарәт қилиштин башлиғанчә, йирақ дөләтләргичә қурбанлиқтин нәсивә йәткүзүшкә вә шу йәрдики еһтийаҗлиқ кишиләрниң дәртлири билән дәртлинишкичә тутишиду.

қурбанлиқ؛ бир паклиниш, тәқвалиққа, йахшилиқ вә пәәзиләткә йеқинлишиштур

«қурбан» ниң лүғәт мәниси йеқинлишиш, аллаһқа болған шүкүр туйғулирини ипадиләш, һәдийә қилиш, аташ дегәнләрни билдүриду. қурбанлиқ аллаһқа йеқинлишиш үчүн бир вәсилә һесаблиниду.

айәттә «қурбанларниң нә гүшлири, нә қанлири аллаһқа йетип бармайду, униңға силәрниң тәқвалиқиңлар (йәни, йахши нийитиңлар, сәммийитиңлар, садақитиңлар вә мәсулийәтчанлиқ еңиңлар» йетип бариду. қурбанлиқлар силәргә тоғра йолни көрсәткәнликидин аллаһни йахши тонушиңлар үчүн мана шундақ силәрниң хизмитиңларға берилди. йахшилиқ қилғучиларға хушхәвәр бәргин» дейилиду.

әслидә бүгүнки инсанларниң шәрқ вә ғәбтики әң асаслиқ еһтийаҗи мушулар әмәсму? пиринсипқа, қиммәт қарашқа, ортақлишишқа вә пәзиләткә йеқин болуш, йахши нийәт, сәмимийәт, мәсулийәтчанлиқ еңи билән һәрикәт қилиш әмәсму? шәрқ дунйаси намратлиқ ичидә азабтин толғиниватқан болса, ғәрб дунйасидики байашатлиқта худини йоқутуп кетиватқан, бошлуқта қалған, йалғуз инсанлар үчүн мадди вә һессий ортақлишиш җәһәттин қарайдиған болсақ, қурбанлиқниң немә дегән чоңқур мәнигә игә икәнликини көрүвалғили болиду. 

қурбанлиқ؛ бу барлиқ алаһидиликлиридин башқа йәнә, керәклик болған мал вә җандин тартип һәммә нәрсини пида қилалиғанлиқтур. аллаһқа йеқинлишиш пәқәтла униң затиға йеқинлииш дегәнлик әмәс, униңға елип баридиған һәммә нәрсигә йеқинлишиш, униңдин узақлаштуридиған һәммә нәрсидин узақлишиш, ваз кечиш вә тәрк қилиштур. йәни адаләттин, йахшилиқтин, гүзәлликтин ортақлишиштин, қәдиршунашлиқтин мәһрум қилидиған һәммә нәрсидин қечиш вә тәрк қилиштур.

инсан үчүн әң муһим болғини, қанунлуқ, һалал вә мәқбул болғанни асас қилған һалда һәрикәт қилиштур. һәр қандақ қанунлуқ болған иш йоллуқ вә һалал, һәр қандақ һалал вә қанунлуқ болған иш мәқбул болуп кетиши натайин, чүнки қаидә түзүмдә қанунлуқ, хәлқ арисида йоллуқ болуш, исламда һәлал болуш, қәлб вә виҗданда мәқбул болуш айрим - айрим иш. күндилик турмушимиздиму көпинчә тәтүр йөнилишкә майиллиқ көрситимиз. адаләткә, йахшилиққа, пәзиләткә, мәртликкә тәслим болуш көпинчи һалда қейинға тохтайду. мәйли қанчилик еғир, аччиқ, чидиғусиз болушидин қәтий нәзәр, көңлимиз қилчә йерим болмастин, буниң һәммигә өзимизни тәслим қилалайдиған болсақ, һәл қилишқа тегишлик мәслимиз қалмайду, дәп ойлаймән. 

қурбанлиқлиримиз 4000 йилдин буйан илаһий әмиргә бойсунуп келиватқан болса, бизму һәқкә тәслим болалисақ, немә дегән йахши. атақлиқ шаиримиз абдуррәһман каракочниң «азаблима» намлиқ шиеридә бу барлиқ гүзәлликләр вә адаләт алдида бойунимизниң қилдинму инчигә икәнлики интайин гүзәл услубта ипадиләп берилгән. 

йоллар узун йоллар инчикә

йол қисқирар ишқ кәлгәндә

йат, қурбан бол, исмаилчә,

пичақ сәндин азабланмисун

һәр даим пириниспқа, қиммәт қарашқа, тәқвадарлиққа қурбан болушиңизни вә йеқинлишишиңизни, һәқиқәткә тәслим болишиңизни шундақла һәр даим йахшилиқ туйғуси билән йашишиңизни теләп, дуа қилиш билән биргә қурбан һейтиңизни чин йүрәктин тәбрикләймиз. дәртләр ортақлашқансири азлайду, хушаллиқлар ортақлашқансири көпийиду. инсанийәт дунйаси болуш сүпитимиз билән азаблар азлиған хатирҗәмлик ашқан, қәлбләр шатлиққа чөмгән бир һейт тиләймиз.