sirilanka tarrantizmi

türkiye awazi radiyosi: yéngi heptini yéngi bir térrorluq hujumi bilen bashliduq. bu qétim hindistangha qoshna jenubiy asiya döliti sirilankida térrorluq hujumi yüz berdi. xiristiyanlarning muqeddes tirilish bayrimi esnasida  paytext kolombo we bashqa üch sheherdiki üch chérkaw bilen töt méhmanxanida sekkiz ayrim hujum qilish weqesi yüz bérip, hazirghiche 300 ge yéqin adem jénidin ayrildi, 500 din artuq adem yarilandi.

sirilanka we ichki toqunushlar

hujumlar sirilanka xelqini heqliq rewishte éghir turaqsizliq we qayghugha muptila qildi. shu wejidin kün sirilankaliqlar bilen hemkarlishish künidur.

hujumlarda ölgenler ichide hazirghiche 36 chet ellikning barliqi éniqlandi.hujumning türk we musulmanlarni öz ichige alghan chet ellik qurbanliri arisida amérikiliqlar, engliyelikler, hindistanliqlar we daniyeliklermu bar.

hujumlardin kéyin hökümet kochigha chiqishni meni qilish tüzümini yolgha qoydi. pütkül ijtimaiy taratqu alaqisi toxtitildi.

sirilanka 22 milyon etrapida nopusqa ige bir aral dölet. nopusining %70 ini buddistlar, %12 ini hindular, %9 ini musulmanlar, %6 ini katolik xiristiyanlar teshkil qilidu.

sirilanka 1983 – 2009 – yilliri arisida buddist sinhalar bilen hindu tamillar arisida ichki urush yüz bergen bir dölet. bu puqralar urushi hökümet küchlirining 2009 – yili üstünlükni qolgha keltürüshi sayisida axirlashti.

hujumlarning sewebliri we kimler teripidin sadir qilinghanliqi toghrisida hazirghiche héchqandaq bayanat bérilmidi. hazirghiche bu qorqunchluq térrorluq hujumining jawabkarliqini üstige alghan birer teshkilatmu yoq.

sirilankada pat – patla buddistlar teripidin xiristiyanlar we musulmanlargha qarshi hujumlar sadir qilinip kelmekte idi. yéqinqi mezgillerde buddistlarning 26 qétim chérkawlargha mudaxile qilghanliqi bildürülmekte. 2013 – yilidiki buddist hujumlirida bolsa, 40 musulman öltürülgenidi.

dunya jamaetchilikining inkasi

buningdin bir ayche ilgiri yéngi zélandiyediki jame hujumlirini térrorluq hujumi depmu atiyalmighan, asasen dégüdek süküt qilghan dunya lidirliri bu hujumlarni küchlük shekilde eyiblidi. tégishlik derijide qattiq naraziliq bildürdi. biz bu xil naraziliqlarning barliq hujumlargha bildürülüshini we téximu küchlük hemkarliqlarning ornitilishini ümid qilimiz.

türkiye jumhur reisi erdoghanmu hujumni qattiq eyiblidi. erdoghan bayanatida, bu hujumning pütkül insaniyetke qarshi sadir qilinghanliqigha we térrorgha qarshi dunya miqyasida hemkarliq ornitishning muhimliqigha isharet qilip, «sirilankada tirilish bayrimigha toghra keltürülgen térrorluq hujumlirini qattiq eyibleymen. bu hujum pütkül insaniyetke qarshi sadir qilindi... wehshiylerche hujum térrorning barliq türlirige qarshi qetiy irade bilen küresh qilishning zörüriyitini yene bir qétim otturigha qoydi. insaniyetning we dunya tinchliqining ortaq düshmini bolghan térrorgha qarshi sirilanka bilen hemkarliq ichide bolidighanliqimizni bildürimen» dégenlerni qeyt qildi.

sirilanka tarrantizmi

yéngi zélandiyede jamelerde ibadet qiliwatqan bigunah musulmanlarning qetl qilinishidin bir aydek waqit ötkendin kéyin, sirilankada chérkawlarda ibadet qiliwatqan bigunah kishilerning qetl qilinishi diqqetni tartidu. yéngi zélandiye qetliamliri munasiwiti bilen buningdin ilgiri yazghan maqalimizde, qetliamlarni aq tenlik irqchiliqining üstünlüki namidin sadir qilghanliqini bir xitabname arqiliq pütkül dunyagha élan qilghan térrorchi brénton tarrantni chiqish qilip, bu xil irqchi hujumlarni tarrantizm, dep atighaniduq. chünki, dölet irqchiliqini fashizm, millet irqchiliqini natsizm, din irqchiliqini ziyonizm dep qarighan ikenmiz, aq tenlik irqchiliqinimu özige xas bir éniqlima bilen atashqa toghra kéletti.

sirilankadiki peskeshlerche sadir qilinghan hujummu néme namidin, kimning teripidin sadir qilinghan bolsa bolsun, yéngi zélandiyediki hujumning jawabkari tarrantning pikir dunyasidin bek perqlinip kétidighandek qilmaydu. hujumgha eng éghir shekilde lenet éytilishi, jawabkarliri qolgha chüshürülüp eng éghir shekilde jazalinishi lazim.

adalet chaqiriqi

biz yashawatqan bu dewrde insanlar islam, xiristiyanliq, yehudiylik, buddizm, sékularizm yaki bashqa din we idéologiyeler namidin térrorluq jinayetlirini sadir qilmaqta. shübhisizki, térrorning héchbir shekilde sewebi we özrisi bolmaydu. shundaqtimu, adaletsizlik tuyghusi / tonushining küchiyishige parallél halda térrorluqning téximu köp sadir qiliniwatqanliqinimu körüp yétishimiz lazim. elwette, mutleq adalet kapaletke ige qilinghan teqdirdimu bir qisim insanlar yene térrorluq qilmishlirini sadir qilishi mumkin. biraq, térrorni eng töwen chekke chüshüridighini, térrorning pan zehiri (zeher qayturghuchisi) adalettur. qilishimiz kérek bolghan ish, aldi bilen insanlarning radikalliqqa yüzlinishining aldini alghuchi adaletni berpa qilishqa urunush bolushi lazim. oliwér royning «islam radikallashmaqta, radikalizm islashmaqta» dégen sözi köpligen térrorluq hujumining sewebi üchün nahayiti yaxshi izah bolalaydu. insanlar radikallashqanséri, étiqad qilidighan dinlar we idéologiyelerni wasite qilip térrorni yolluqlashturush yoligha qedem basmaqta. dunya miqyasida adaletni berpa qilish chaqiriqimiz we bu yoldiki izdinishlirimiz arqiliq radikalliqning yiltizini qurutup tashlishimiz kérek.  insanlarning radikallishish arqiliq pikirliridin térror ishlepchiqirishlirining aldini élishimiz lazim. dunya miqyasida adalet ornitish tirishchanliqlirimiz sayisida radikalizm xiristiyanlashmasliqi, islamlashmasliqi, buddistlashmasliqi, yehudiylashmasliqi kérek.

dunya miqyasida adalet berpa qilishqa küch chiqarmaydighan bolsaq, peqet öz millitimizge we öz zéminlirimizdila adalet ornitishqa tirishidighan bolsaq, dunyamizning téximu éghir derijide xeterlik halgha kélip qélishidin qorqimen. chünki, dunyawi uchur – alaqe we ilim – pen dewride adaletsizlikler, zulumlar nahayiti téz ashkarilanmaqta, insanlarning bulargha sewr qilish derijisi barghanséri töwenlimekte.

11 – séntebirde amérika qoshma ishtatlirida, daésh hujumliri tüpeyli parizh, london we enqerede, tarrant jame hujumi sewebi munasiwiti bilen yéngi zélandiyede, nöwette chérkaw hujumliri bilen sirilankada bolghinidek, insaniyet ailisi bolush süpitimiz bilen hemmila yerde térrorluq hujumlirigha shahit bolmaqtimiz. qaysi dölette yashaydighan bolushimizdin qetiynezer, bu hujumlar aldida hayatimiz künséri téximu xewplik nuqtigha qarap ilgirilmekte. shunga, bir tereptin adalet berpa qilish tirishchanliqlirimizni kücheytip, yene bir tereptin néme namidin qilinghan bolushidin qetiynezer, insaniyet ailisi süpitide térrorgha qarshi izchil halda ortaq naraziliq bildürüshimiz lazim. térrorluq hujumlirining bezilirini körmeske sélish, ötküzüwétish hayatimizni téximu éghir xewpke ittirishtin bashqa menini bildürmeydu.