bergama antik shehiri

bergama antik shehiri

hörmetlik radiyo anglighuchi qérindashlar! qedriye shenel teripidin teyyarlanghan «türkiyede sayahetchilik» namliq pirogrammimizning bügünki sanida silerge bergama antik shehirini tonushturimiz.

türkiyening gherbiy bolupmu ege déngizi sahilliri etrapi arxiologiye jehettin intayin bay rayun hésablinidu. bergama köp qatlamliq medeniyet qizip tekshürüsh sahesi del ene shundaq arxiologiyelik rayonlardin birsi. izmirdin texminen 100 kélométir uzaqliqqa jaylashqan bu sahe oxshash bolmighan dewrlerde nurghunlighan medeniyetlerning daimliq makani shundaqla insanyet tereqqiyatining muhim basquchlirini namayan qilip béridighan serxil tarixiy sheherlerning birsi hésablinidu. medeniyetning we heshemetlik kültür - senetning merkezliridin birsi bolghan bergama 2014 – yili b d t maarip, ilim – pen we medeniyet teshkilati «UNESCO» ning dunya mirasi tizimlikige kirgüzülgen idi.

*** ** *** **** **** *****

bergama köp qatlamliq medeniyet qizip tekshürüsh sahesi, helenistik, rim, sherqiy rim we osmanli dewrlirige ait yadikarliqlarni baghrigha bésip yatmaqta. bu barliq oxshash bolmighan kültürning arqimu arqidin bu yerge olturaqlashqan bolushi bergamani özgiche bir sheherge aylandurup, nurghunlighan yadikarliq mahiyitige ige binalarning yasilishini ishqa ashurghan idi. 

bu sheher, pergamon, kibele muqeddes rayoni, ilyas choqusi, yighma choqusi, ikili, tawshan choqusi, iks choqusi, a choqusi we maltepe tüwrükliri qatarliq 9 rayondin teshkil tapidu.

qedimiy yazmilarda pergamon dep atalghan bu sheher miladidin ilgiriki 200 – yillirida attalos xanidanliqining paytexti bolghan. kültür, ilim – pen we siyaset merkizige aylanghan. ibadetxana, saray we tiyatirxanigha oxshash binalardin bashqa yene kütübxanimu sélinghan idi. 

bergama miladidin ilgiriki 133 – yilliri rimning kontirolluqigha ötkendin kéyin eyni chaghdiki eng muhim sehiye mezkerliridin birsi hésablinidighan askilépon yasalghan idi. bu sheher wizantiyening kontirolluqigha ötkendin kéyin ehmiyitini yoqutup qoyushqa bashlidi. soda yollirining özgirishi bergamaning ottura chongluqtiki bir yézigha aylinishgha seweb boldi. 

bu antik sheher 14 – esirning béshida osmanli impériyesining hakimiyitige ötken bolup, bu mezgilde sheher kéngéyip medeniy özgirsh dewrini bashtin kechürdi. osmanli kültürige wekillik qilidighan hammamlar, köwrük, üsti yépiq bazarlar, aywan saraylar we ochuq bazarlar sélindi.

bergamadiki tünji qétimliq qizip tekshürüsh xizmetliri 1870 – yilliri bashlanghan bolup, mana hazir bu qedimiy sheherning asasliq köp qismi otturigha chiqirilip boldi. qézip tekshürüshlerde otturigha chiqqan yadikarliq boyumliri türkiyening tünji arxiologiyelik muziyi hésablinidighan bergama muziyida körgezme qilinmaqta.

padishah jemetining qomandan we rehberliri olturidighan bergama aqköprüli sariyi pequladde binakarliq alahidilikige ige hésablinidu. eng muhim binakarliqlardin birsi bolghan afina ibadetxanisining bügünki künde peqetla huli qalghan bolup, üsti bolsa, bérlindiki pergamon muziyida körgezme qilinmaqta. buningdin bashqa muhim qurulush zéus qorbangahi bolup, umu bérlinde körgezme qilinmaqta.

agora ibadetxanisi, dionyisos ibadetxanisi we eyni chaghda 2000 kitab barliqi ilgiri sürülgen kütübxanimu muhim binakarliqlar qatarida sanilidu. kitablarning rim qomandani markos antonius teripidin toy hediyesi süpitide misir ayal padishahi kléopatragha yollanghanliqi riwayet qilinidu. 

qedimiy yunan we rim medeniyetliride ibadetxanilardin qalisila eng muhim jay tiyartir zali bolup, bergama tiyatir zali tik bir qiyaliqqa yasalghan idi. u dunya boyiche eng tik qiyagha yasalghan tiyartirxana bolup hésablinidu. ichige texminen 10 ming kishi sighidu.

astinqi sheher dep atalghan qismida bolsa, agora, heykel mektipi, öyler we sérapis ibadetxanisi bar. rimning xiristiyanlishishi bilen teng chirkawlargha aylinishqa bashlighan bu ibadetxana injilde ismi tilgha élinghan 7 chirkawning arisida orni bildürülgen birdin bir chirkaw dep qarilidu. demeter ibadetxanisi, tenterbiye xaraktérliq musabiqilar üchün yasalghan giyymnasion sheherning yene bashqa muhim tarixiy yadikarliqliri hésablinidu.

qedimiy dewrning bu tereqqiy tapqan shehiride sehiye merkizimu bar bolup, salametlik we tibabet tengrisi asklépios namigha atap yasalghan qedimiy tibabet merkizi asklépion öz nöwitide yene, dunya boyiche tunji pisixiologiyelik késeller doxturxanisi dep bilinidu.  bu yerde tibabet sahesi boyiche her xil tetqiqatlar élip bérilghan we xilmuxil dawalash usulliri yolgha qoyulghanliqi melum.

anadoluning bu muhim qedimi shehirini körüsh üchün bergamagha ziyaretke barmaqchi bolghan tingshighuchilirimizgha shuni tewsiye qilimiz. shipaliq arshang suliridin paydilinishni, yerlik yémek ichmeklerdin tulum érimchiki we loqma tatliq türümini tétip béqishni hergiz untumang.   

hörmetlik radiyo anglighuchi qérindashlar! yuqirida qedriye shenel teripidin teyyarlanghan «türkiyede sayahetchilik» namliq pirogrammimizda bergama antik shehirini tonushturüp ottuq, tingshighininglar üchün rexmet.