nato waz kéchishke bolmaydighan organmu?

türkiye awazi radiyosi: yéqinqi mezgillerde amérika qoshma ishtatliri merkezlik bezi bayanatlarda, s – 400, süriye we amérikining térrorluq teshkilatlirigha qiliwatqan yardemlirini türkiyening küchlük shekilde eyibleshliri tüpeyli, shimaliy atlantik ehdi teshkilati – natoda türkiyening mewjutluqi bes – munazire qilinmaqta. amérika muawin pirézidénti mayk péns, «türkiye qarar qilishi kérek. tarixning eng utuqluq halette mewjutluqini dawamlashturuwatqan eskiriy ittipaqida halqiliq bir shérik süpitide turushni xalamdu yaki ittipaqimizgha ziyan yetküzidighan diqqetsiz qararliri arqiliq bu hemkarliqning bixeterlikini xewpke ittiremdu?» dep bayanat berdi. buninggha türkiye jumhuriyiti jumhur reis yardemchisi fuat oqtay «amérika qoshma ishtatliri qarar qilishi kérek. türkiyening dosti süpitide turushni xalamdu yaki térrorchilargha qol bérip, nato ittipaqdishining düshmenlirige qarshi mudapiesini ajizlitip, dostluqimizni xewpke ittiremdu?» dep jawab qayturdi.

aldi bilen türkiyening nato ezaliqigha dair eyibleshlerning, nato emeldarliri teripidin yaki bashqa ezalar teripidin emes,  peqet amérika qoshma ishtatliri teripidin otturigha qoyulghanliqini estin chiqarmasliqimiz kérek.

natoning türkiyege qoshqan töhpisi we keltürgen chiqimi

yawropaning fashist döletliri ikkinchi dunya urushida meghlubiyetke uchridi. urushta démokratik döletler ghelibe qildi. urushtin kéyin pütkül dunyada démokratiyege ötüsh qedemliri tashlinishqa bashlidi.

urushtin kéyin qurulghan nato, démokratik döletler qurghan bir ittipaq idi.

türkiye, rusiyening 1945 – yili ochuq – ashkara otturigha qoyghan boghuzlargha alaqidar telepliri we türkiyege salghan tehditliri tüpeyli gherb lagéri sépidin orun élishni xalaytti.

ikkinchi dunya urushidin kéyinki musapining we natoning türkiyege qoshqan eng muhim we eng qimmetlik töhpisi, türkiyening démokratiyege ötüsh musapisidiki rolidur. u yillardiki tashqi weziyet bolmighan bolsa idi, bu ishlar téximu kéchikip royapqa chiqqan bolatti.

nato türkiyege nisbeten soghuq urush mezgilidiki rusiye tehditige qarshi bir kapaletchi hésablinatti.

natoning türkiyege yuqiriqigha oxshash nahayiti muhim töhpiliridin sirt, keltürgen nahayiti éghir bedellirimu boldi. türkiyede 1960 – yilidiki herbiy – siyasiy özgirish arqiliq muesseseleshken koniliqni yaqlighuchi tüzümni  natodin, bolupmu amérika qoshma ishtatliridin musteqil halda izahlighili bolmaydu. italiyede nato bilen chétishliq halette otturigha chiqirilghan gladio tipidiki teshkilatlarning, natogha eza bashqa döletlerdimu bar bolghanliqigha dair küchlük qarashlar mewjut. türkiyede 1980 – yili yüz bergen herbiy – siyasiy özgirishte, öz dewrining amérika pirézidéntigha bérilgen «bizning balilar ghelibe qildi» dégen uchur hemmige melum. axirida 2016 – yili 15 – iyun fethullahchi térrorluq teshkilatining herbiy – siyasiy özgirish qozghashqa urunush herikiti nurghun kishiler teripidin amérika qoshma ishtatliri bilen munasiwetleshtürülmekte.

türkiyening natogha qoshqan töhpisi

qurulushidin tartip nato bayriqi astida qilinghan nurghun urush yaki mudaxilide türkiye eskerliri orun aldi. nurghun eskirimiz shéhit bolup ketken koréye urushi bularning eng chonglirining biri hésablinidu. hammamning yoldishi we yéznemmu koréye ghazisi idi. 2002 – yili nato (afghanistan xelqara bixeterlik boyiche yardem bérish qisimliri) bayriqi astida afghanistanda wezipe ötesh jeryanida tik uchar qazasida shéhit bolup ketken mingbéshi shükür baghdatli yéqin tughqanlirimdin idi. bu munasiwet bilen ularnimu séghinish ichide eslep öteyli.

biraq türkiyening natogha qoshqan asasliq töhpisi, bolupmu musulman döletlerdiki herbiy heriketlerge yaritip bergen qanuniyliqtur. natoning éghir hujumliri bolghan bezi islam döletliride natoning mewjutluqigha ishghalchi küch yaki yéngi ehli selp hujumi dep qaralmaqta. türkiyesiz bir nato bu xil qarashlargha téximu köp duchar bolidu.

nato waz kéchishke bolmaydighan küchmu? yaki türkiyesiz nato téximu yaxshimu?

20 – esirning béshidiki dunyaning aldinqi qatardiki döletliri engliye, firansiye, gérmaniye, amérika qoshma ishtatliri, rusiye we osmanli döliti qatarliqlardur. 21- esirning béshida dunya siyasitide tesiri küchlük döletlerge qaralghinida yene mezkur döletlerni sanashqa bolidu. bu döletlerge osmanli dölitining ornini igiligen türkiye we xitayni ilawe qilishqa bolidu.

türkiye, tarixtin buyan pilanlighuchi, lidir döletlerdin biri bolup keldi. nöwettiki yelkisige chüshken mesuliyitini toluq ada qilalmasliq uni mezkur alahidiliktin mehrum qilmaydu. türkiye xelqi musulman birdinbir natogha eza dölettur. türkiyening ispaniye bilen birlikte medeniyetler ittipaqining teng hoquqluq bashliqliqigha teklip qilinishi we bu bashliqliqni üstige élishi, u ige bolghan tarixiy mirasning mehsulidur.

shuning üchün, türkiye nato sépide adettiki bir gherb dölitidekla heriket qilalmaydu we uni shundaq körüshke bolmaydu. türkiyening natogha qilghan yardimi we qoshqan töhpisini girétsiye, italiye dégendek döletlerge sélishturghili bolmaydu. adettiki bir gherb dölitidek qarilidighan bir türkiye, natogha yaki dunyaning tinchliqigha yéterlik derijide hesse qoshalmaydu. tarixiy chongqurluqi, yoshurun küchi we dunyaning tinchliqigha qoshalaydighan töhpisi tüpeyli, türkiye nato bilenmu, rusiye bilenmu, gherb, sherq, shimal, jenub qatarliq barliq terepler bilen chongqur munasiwetlerni ornitishi kérek. türkiyege nisbeten bu munasiwetler bir – birining ornini basidighan munasiwetler emes.

natoning türkiyege nisbeten waz kéchishke bolmighudek derijide muhimliqini ilgiri sürgüchiler, rusiye we rayonning tengpungluqi nuqtisidin nato oynaydighan rolning ehmiyitini tekitleydu. natosiz bir türkiyening ötmüshte rusiyening tehditi aldida nahayiti qiyin ehwalda qalghanliqini eslitip ötidu. shübhisizki, bular orunluq tekitleshleshtur. buning bilen birlikte, ötmüshtiki rusiye tehditige qarita natoning türkiyege qilghan yardimige peqetla türkiyening éhtiyaji idi, depla izahlashqa bolmaydu. nato türkiyening éhtiyaji chüshkenliki üchün emes, rusiyening paalliqining küchiyip kétishining özige nisbeten xewp peyda qilidighanliqini oylap türkiyeni qollidi. bashqiche qilip éytqanda türkiye, ezasi bolmighan bolsa idi, nato mueyyen miqdarda bu yardemni yene qilishqa mejbur bolup qalatti. mesilen, hindistan nöwette natoning ezasi emes. biraq, xitayning kéngeymichilikige qarshi amérika qoshma ishtatliri hindistangha herqandaq bir natogha eza döletke qiliwatqinidinmu köp yardem qilmaqta. qisqisi, dunyawi nishanini yaqlap mangmaqchi, rusiye, xitay yaki bashqa bir döletni muhasirige almaqchi bolghan bir nato, eza bolsun yaki bolmisun, bashqa döletlerni qollashqa mejburdur.

türkiye nato ichidiki mewjutluqini elwette dawamlashturushi kérek. biraq, amérika qoshma ishtatliri we nato, ottura sherqte chégralarni yéngidin siziwatqan, chégrasi boyida bir térror döliti qurulmaqchi boluwatqan mushundaq bir peytte, nato ezasi bolghanliqi üchün, türkiyening süküt qilip turidighanliqini kütmesliki, bundaq bir türkiyeni tesewwur qilmasliqi lazim.

biraziliye, hindonéziye , hindistan, malayshiya, pakistan, xitaygha oxshash dunya siyasitidiki orni künséri küchiyiwatqan döletler natogha eza döletler emes. natoning ichi yaki sirtida bolsun, türkiye herdaim yolini sizip mangalaydighan bir dölettur.

natosiz bir türkiye mueyyen nersilerni yoqitip qoysimu, yolini dawamlashturalaydu. buning bilen birge, türkiyesiz bir natomu az nersini yoqitip qoymaydu.

sözimizni ismet inönüning 1964 – yilidiki meshhur jonson mektupigha qarita éytqan «yéngi bir dunya yéngidin qurulidu we türkiye u yerdin ornini alidu» dégen tarixiy sözi bilen axirlashturayli.