dunyadiki özgirishler, türkiye we rehberlik

türkiye awazi radiyosi: yéqinqi yillarda rayonluq we xelqaraliq alemshumul özgirishlerge shahit boluwatimiz. bu munasiwet bilen, biz bu heptiki pirogrammimizda, yer shari xaraktérlik özgirishler  we türkiyening tashqi siyasitige bolghan tesirliri heqqide toxtilip ötimiz.  

yéqinqi yillarda rayonluq we xelqaraliq sewiyede jiddiy özgirishlerge shahit boluwatimiz. undaqta, bu özgirishlerdin kéyin daimiy tüzüm süpitide qaysi tüzüm ornitilishi mumkin. qaysi tüzüm arqiliq rayonluq/xelqaraliq tertipni saqlighili bolidu? eslide, xitayning «bir belwagh bir yol» pilani, rusiyening ottura sherq we sherqiy yawropadiki kürishi, yawropa ittipaqining pilan – layihesi we amérika qoshma ishtatliri bashchiliqidiki libéral dunyaning tüzümi mana mushu soallargha jawab teriqisidiki pilan – layihelerdur.

xitay bilen rusiye quruqluqqa béqindi halettiki démokratik bolmighan jahangir enenilerning miraschiliri hésablinidu؛ shunga térrotériyesini kéngeytish paaliyetliri melum nishanlargha yétish yolidiki jughrapiyelik alahidiliklerge asalinidu.

amérika qoshma ishtatliri bolsa ikkinchi dunya urushidin kéyin engliye we bashqa ittipaqdashliri bilen hemkarliship, libéral dunya tüzümini ornatti. buningdiki meqset, ikki jahan urushigha seweb bolghan shert – sharaitlarning tekrar otturigha chiqishining aldini élish idi. bu meqsette, démokratik döletler (qanungha asaslinidighan dölet, herqaysi döletlerning igilik hoquq, kishilik hoquqqa we zémin pütünlükige hörmet qilish asasida) libéral xelqaraliq tüzüm ornitish üchün heriketke ötti. bularning hemmisi dunyaning herqaysi jaylirida ijra qilinatti hemde bu tüzümni ijra qilish paaliyetlirige hemme ochuq - ashkara we aktip halda qatnishatti.

tinchliq ornitish, iqtisadiy tereqqiyat, soda we sélinma üchün xelqaraliq teshkilatlar (birleshken döletler teshkilati, dunya bankisi, xelqara pul fondi teshkilati, dunya soda teshkilati) qurulatti. libéral dunya tüzümi, soghuq urush axirliship, sabiq sowét ittipaqining yimirilishi bilen birlikte téximu küchlüktek we téximu saghlamdek tuyuldi. biraq bügünki künge kelgende, bu tüzümning kélechiki éniq emes. chünki bu tüzüm nöwette her jehettin tenqidke uchrimaqta, bu tarixtin buyan héch körülüp baqmighan ehwal idi.

dunyadin bir pütünlük halitide söz échish nöwette barghanséri qiyinlashmaqta. yer shari xaraktérlik tüzüm ornitish tirishchanliqliri muweppeqiyetsizlik bilen axirlashmaqta, enenichilikning tesir dairisi barghanséri kéngeymekte. yer shari xaraktérlik soda söhbetliridin héchqandaq ünüm hasil qilinalmaywatidu. tor sahesini bashqurushqa alaqidar nahayiti az belgilimiler bar. qisqisi, hemme yaqni rayonluq tertipler yaki tertipsizlikler qaplap ketken. süriyediki özgirishler buninggha nahayiti yaxshi misal bolalaydu.

türkiye jumhuriyiti «firat qalqini» namliq herbiy heriket we «zeytun shéxi» herbiy herikiti arqiliq bu sahediki tesir küchini pütkül jahangha namayen qildi. türkiye uzaq mezgillik pilanda süriyede beshshar esed hakimiyiti, rusiye, amérika qoshma ishtatliri we irandin nechche hesse artuq ewzel sharaitta turmaqta.

beshshar esed hakimiyiti az sanliq bir étnik we diniy diktatorluqtur, iran chet ellik bir shie ishghalchidur, rusiye beshshar esed we iranni qollash bilen shenige dagh tegküzginidek, süriye saheside hawa armiyesi qisimlirini orunlashturghandin bashqa közge körünerlik mewjudiyitidin söz achqili bolmaydu, amérika qoshma ishtatliri bolsa bölgünchi térrorluq teshkilati p k k ning süriyediki gumashtisi p y d bilen birlikte heriket qilish arqiliq qanunluq salahiyitige ziyan yetküzdi.

türkiye beshshar esed hakimiyitige qarshi öktichi guruppilarni qollimaqta. tarixiy we diniy jehettin erebler bilen türkler ortaq alahidiliklerge ige bolup, bu ehwal, beshshar esed hakimiyitige qarshi ortaq  küresh qilish bilen birlikte, türkiyege nisbeten paydisi nahayiti zor, elwette.

rusiye bilen irangha sélishturghanda, süriyede herbiy küch ishlitish üchün qisimlarni ewetishning, jughrapielik ewzelliki sewebidin türkiye alahide artuqchiliqqa ige. türkiye jumhuriyiti bügün türlük bésimlarni ret qilip, tashqi siyasitini  musteqil halda yolgha qoymaqta. bu pozitsiyening bash aktiyorui shek – shübhisiz halda türkiye jumhuriyiti rehbiri rejep tayyip erdoghandur.

héchqandaq bir insan yene birawgha oxshimaydu. rehberlermu shundaq. bolupmu yer shari xaraktérlik nahayiti zor özgirishler otturigha chiqiwatqan dewrlerde, xelqi üchün jan pidaliq bilen xizmet qilishni könglige pükken, mesuliyetchan rehberler, eqil parasetliri, dadilliqliri, rastchilliqliri we jasaretliri bilen bashqilardin alahide perqlinidu. bu menidin élip éytqanda, türkiye jumhuriyiti jumhur reisi rejep tayyip erdoghan nopuzi küchlük bir rehber süpitide rayonda we dunyada aldinqi pilangha chiqmaqta.

rehberlik peqet bir partiyege bashliq bolush emestur, hetta bash ministir yaki jumhur reis bolushmu emestur. rehber démek, xelqning könglidikini chüshineleydighan, duch kéliwatqan mesililirini otturigha qoyup, derdlirige hemdem bolalaydighan shexs démektur. bu alahidiliklerge ige bolghan rejep tayyip erdoghan nöwette peqet türkiyeningla emes, pütkül türk – islam dunyasiningmu rehbirige aylandi.

nöwette rayonimiz we dunyamiz ilgirimu nahayiti köp tekitlep ötkinimizdek, muhim özgirishlerni bashtin kechürmekte. hazirqi weziyette, libéral démokratiyening insaniyetning siyasiy tereqqiyatigha nisbeten eng axirqi nishan emeslikini körüwatimiz. dunyada axiri zeper quchidighan tüzüm, dölet ichide puqralirigha téximu  köp shan – sherep élip kéleleydighan, dölet sirtida hem dölitige hem ittipaqdashlirigha téximu köp ümid béghishliyalaydighan bir tüzüm bolidu. bu tüzümning rejep tayyip erdoghan rehberlikide türkiyening wasitisi arqiliq ornitiliwatqanliqini éytish mumkin.