yawro – asiyagha nezer – 29

türkiye awazi radiyosi: türkiye tashqi ishlar ministiri ehmet dawutoghlu 10 – iyuldin 12 – iyulghiche özbékistanda resmiy dölet ishliri ziyaritide boldi. türkiye tashqi ishlar ministirining aridin 13 yil ötkendin kéyin özbékistanni ziyaret qilishi, bir nuqtidin qarighanda, tarixiy ehmiyetke ige weqe hésablinidu. ehmet dawutoghluning bu qétimqi ziyariti kéyinki waqitlarda özara yuqiri sewiyelik ziyaretlerge wesile bolsa, türkiye – özbékistan hemkarliqi, ikki dölet munasiwetlirining tereqqiyati, rayonluq mesililerning hel qilinishi we türkiy jumhuriyetlirining xelqara sehnilerdiki étibarining ashurulushi qatarliq nurghunlighan témilargha paydiliq bolidu. undaqta, aldi bilen ikki dölet munasiwetlirige köz yügürtüp chiqayli:
türkiye 1991 – yili 16 – dékabir öz békistanning musteqilliqini birinchi bolup étirap qilghan dölet. deslepte ikki dölet munasiwetliri nahayiti yaxshi ilgiriligen idi. özbékistan pirézidénti islam kerimow her xil wesililerning türtkiside türkiyeni 10 qétim ziyaret qilghan. buninggha jawaben türkiye jumhur reisliridin turgut özal, sulayman demirel we ehmet nejdet sezer özbékistanni ziyaret qilghan. bu jeryanda bash ministir sewiyeside alte qétimliq uchrishish emelge ashqan.
lékin, özbékistan öktichilirining türkiyede panahlinishi, ikki dölet munasiwetliride qiyinchiliqqa tolghan dewrning bashlinishi bolup qaldi. buning netijiside, özbékistandin türkiyege oqushqa kelgen minglarche oqughuchi qaytip kétishke mejbur boldi. türkiyening özbékistandiki mekteplirimu taqiwétildi. endijan weqeliri yüz bergende türkiye birleshken döletler teshkilati (b d t) ning meydanida turup özbékistanni eyiblidi. bu ehwal, ikki dölet munasiwetlirining téximu yiriklishishige seweb boldi. kichik balilarning ishqa sélinishini eyiblesh, özbékistanning sewr qachisini tashquzuwetti. buning tesiride özbékistandiki türkiyelik karxanichilar zor künlerni bashtin kechürdi. 2012 – yili 22 – féwral özbékistanda türkiye chatma téléwiziye tiyatirliri cheklendi. elbette, özbékistan türkiyede ishlengen chatma téléwiziye tiyatirlirini chekligen yalghuz birla dölet emes.
türkiye – özbékistan munasiwetliridiki yirikchilik, eng köp «türk kéngishi» we « türkiy tillirida sözlishidighan döletler parlamént ezaliri mejlisi» (türkpa) qatarliq xelqaraliq teshkilatlargha ziyan berdi. eger özbékistan yuqirida éytilghan teshkilatlarning qurghuchiliridin biri yaki peqet bolmidi dégende ezasi bolghan bolsa idi, bu teshkilatlar hazir oxshimighan sewiyege kelgen bolatti.
özbékistan munasiwetlerde peqet bu teshkilatlar bilenla belgilik ariliq saqlap qalmastin, rusiyening bashchiliqida qurulghan rayon xaraktérlik teshkilatlar bilen bolghan munasiwetlerdimu ariliq saqlap keldi. rusiyening rayondiki bashqa türkiy jumhuriyetler bilen munasiwetlirini kücheytishi we bishkektiki gansi herbiy bazisini boshatmaqchi bolushi, özbékistanning gherb döletliri bilen munasiwetlirini tereqqiy qildurushigha seweb boldi. gherb intayin qattiq eyibligen «endijan weqesi» untuldi. buninggha parallél halda türkiye – özbékistan munasiwetlirimu yaxshilinishqa bashlidi.
2012 – yili ehmet dawutoghlu özbékistan tashqi ishlar ministiri abduleziz kamilow bilen b d t omumiy kéngishide körüshti. ehmet dawutoghluning özbékistanni ziyaret qilish mesilisi, shu qétimliq uchrishishta küntertipke kelgen idi. aridin uzaq ötmeyla noyabir éyida türkiye medeniyet we sayahet ishliri ministiri ertughrul günay özbékistanni ziyaret qildi. 2014 – yili rusiyede ötküzülgen sochi qishliq olimpik tenheriket yighinida, türkiye bash ministiri rejep tayyip erdoghan özbékistan pirézidénti kerimow bilen körüshti. türkiye – özbékistan tashqi ishlar ministirliri axirqi qétim 2014 – yili may éyida shangxeyde ötküzülgen asiyada hemkarliq we ishenchni ashurush yighinida körüshti.
hazirghiche ikki dölet arisida 90 din artuq her xil kélishimler imzalandi. türkiye iqtisad ministirlikining melumatlirigha asaslanghanda, 2013 – yili türkiyening özbékistangha qilghan éksport omumiy sommisi 563 milyon dollar bolghan. import omumiy sommisi bolsa, 815 milyon dollar bolghan. terepler 1 milyard 379 milyon dollarliq soda omumiy sommisini 3 milyard dollargha chiqirishni nishan qilmaqta. elbette, buning emelge éshishi üchün özara munasiwetler istratégiyelik hemkarliq sewiyesige chiqirilishi lazim.
ehmet dawutoghluning özbékistan ziyariti, türkiyening rayonda kem qalghan halqisini toluqlighan boldi. ikki dölet munasiwetliri tereqqiy qilghan teqdirde yawro – asiyaning ikki küchlük döliti bezi xelqaraliq mesililerde bir – birini toluqliyalishi mumkin. türkiyening tashkentte turushluq bash elchisi namiq günererpul, özbékistanning 2015 – yilning béshida türkiyening b d t xewpsizlik kéngishige waqitliq eza bolushini qollaydighanliqini élan qildi.
rusiyening bir gewdilishish tirishchanliqlirigha qarshi chiqqan özbékistanning barghanséri gherbke yéqinlishiwatqanliqigha dair xewerler otturigha chiqmaqta. shimaliy atlantik ehdi teshkilati özbékistan bilen bolghan munasiwetliride «endijan weqesi» ni ayrim tutup, yaxshi ilgirileshlerni qolgha keltürdi. natoning rayondiki birdinbir wakaletxanisi yéqinda tashkentte échildi. bu yerde afghanistan amilini nezerdin saqit qilmasliq lazim. ehmet dawutoghluning özbékistan ziyaritining tégide, nato mesililiri bar, dep tehlil qilghanlarmu bar boldi. eslide bu nahayiti addiy qarashtin ibaret. chünki türkiye bilen özbékistan, munasiwetlerning tereqqiy qilishini nato bolmisimu bir – birige intayin paydiliq bolidighanliqini yaxshi bilidu. ikki döletning ziyaretlirige qarighan waqtimizda, ziyaretlerning türkiyedin özbékistangha qilinghanliqini körüwalghili bolidu. emdi bu ziyaretlerge jawab bérish nöwiti özbékistangha keldi.