رواندا: قیرغینچیلیق (ژنوساید) نأمه دیر؟

بیرلشن میللتلر قوراماسی نینگ ۱۹۴۸-نجی ییلداقی قیرغینچیلیغینگ اؤنگۆنی آلماق و جزالاندیرماق ایلالاشیق شرطناماسینا گؤرأ بیر میللتی، اتنیکی، رنگی یا دا دینی تۇپاری یا دا بیر بؤله‌ک حالقی دۇلولیغینا یۇق اتمه ک اۆچین ادیلن ایشلردن هر بیری قیرغینچیلیق دیمه‌کدیر. بو ایشلر شیله آیدیلیپ بیلر: تۇپارلارا دگیشلی آداملاری اؤلدۆرمه‌ک، تۇپارلارا دگیشلیلره بدنی یا دا ذهنی تایدان اولی ضلل برمه ک، تۇپارینگ هممه سینی یا دا بیر بؤله گینی ینچمه ک یا دا یاشاییش شرطلرینی اۇلاری یۇق اتمه ک اۆچین اۆیتگِتمِه‌ک، تۇپارداقی چاغا دۇغولشیغینا پأسگل برمه ک و تۇپارا دگیشلی چاغالاری زۇر بیلن بیله کی تۇپارلارا برمه ک.

آصلینا قارالاندا ۱۹۴۴-نجی ییلدا لهستانلی بیر یهودی بۇلان رافائل لمکین، نازی آلمانیانینگ یهودیلره قارشی سیستماتیک یۇق ادیش پلانی نینگ رسمی یاغدایدا یازغاریلیپ تانالماغی اۆچین ایشلأنینه چنلی، قیرغینچیلیق دییلن بیر کلیمه یۇقدی. لمکین اتنیک ماغناسینداقی یونانچا ژنو کلیمه سینی اؤلدۆرمه ک ماغناسینداقی لاتینچا ساید کلیمه سی بیلن بیرله شدیریپ ژنوساید (قیرغینچیلیق) کلیمه سینی ایلکینجی گِزِک اولاندی. بو کلیمه گۆن باتارلی دؤولتلرینگ انسانلیغا ترس ایشلری اۆچین دؤرأن بۇلسا دا بو دؤولتلر بو کلیمأنی عمومان گۆن باتارینگ داشینداقی دؤولتلر اۆچین اولانیار.

شو هپده فرانسیادا بیر کمیسیون قورالماغی اۆچین ادیلیأن ایشلردن سۇنگرا رواندا داقی قیرغینچیلیق مسئله سینده یازماق ایسله دیم. روانداداقی قیرغینچیلیق، بوسنیادان اۇزال انسانلیق تاریحی نینگ اینگ سۇنگقی قیرغینچیلیغیدیر.

آنکارا ییلدیریم بیازیت بیلیم یوردونینگ سیاسی عیلیملار فاکولته‌تی نینگ باشلیغی پروفسور قدرت بلبل ینگ یازغیسینی اۇقایارسینگیز

تاریحینگ آرقایۆزۆنده: بلژیک دن ده کلاسیک بؤله‌ک پاچاق ات و دۇلاندیر

رواندانینگ تاریحی، آصلیندا مستعمره لشدیریلن بیله کی دؤولتلرینگ تاریحیندان آیرا دألدیر. ایلکی آلمانیا تاراپیندان مستعمره ادیلیأر. آلمانلارینگ ۱-نجی جاهان اورشوندا ینگیلمه گیندن سۇنگرا رواندانی بلژیک باسیپ آلیار.

رواندانینگ مستعمره ادیلمه گی بیله کی دؤولتلرده بۇلشی یالی. بلژیک ینگ رواندادا ادن ایشی انگلستان ینگ بؤله ک پاچاق ات و دۇلاندیر سیستمی بیلن دنگدیر، امپریال سیستملر اتنیک آزلیقلاری قۇلداو سیاساتینی آلیپ باریار. شۇل ماقصات بیلن آلمانیانینگ باشلادان کؤپلیگه ایه بۇلان هوتولارا قارشی توتسیلری قۇلداما استراتژیسینی و توتسیلارینگ کله چاناغینا گؤرأ حاص اۆستۆن بۇلاندیغی تزینی دۇوام اتدیریأر. شیله لیکده اۇزال عاصیرلارینگ دۇوامیندا پاراحاتچیلیقلی، آغزی بیر یاشایان توتسی و هوتو طایپالاری نینگ آراسیندا آغزآلالیق دؤره دیلیأر.

بلژیک ینگ شۇل "بۇله‌ک پاچاق ات و دۇلاندیر" سیاساتی نینگ نتیجه سینده یورت قاراشسیزلیغینی آلیانچا آزلیقداقی توتوسیلار تاراپیندان باسیش بیلن دۇلاندیریلیار. روآندا ۱۹۶۱-نجی ییلدا قاراشسیزلیغینی آلان بۇلسا، دۇلانشیق هوتولارینگ گؤزِه‌گچیلیگینه گچیأر. ۱۹۵۰-نجی ییللاردان سۇنگ بلژیک هوتولاری قۇلداماغا باشلایار. شۇندان سۇنگ بۇلسا اوزاق ییللارینگ باسیشینا قاهارلانان هوتولار اؤزلرینه ادیلنلری توتسیلارا اتمأگه باشلایار.

۱۹۹۴: ۱ میلیون قیرغینچیلیق...

آزلیقداقی توتسیلار بیلن کؤپلیگی ایه له یأن هوتولارینگ آراسینداقی دارتغینلیقدیر چاقنیشیقلار ۱۹۹۴-نجی ییلا چنلی دۇوام ادیأر. ۱۹۹۴-نجی ییلدا هوتو طایپاسیندان بۇلان پرزیدنتهابیاریمانا توتسیلار بیلن یاراشیق مذاکره سی نینگ باشینا اۇتوریار. ایلالاشیق قازانیلیار، ایلالاشیغا گؤرأ توتسیلار هم یوردونگ دۇلانشیغینا قۇشولیار و ایغتیار آلیار. اِمما هابیاریمان ینگ اوچاری اورلوپ دۆشۆریلیأر.

پرزیدنتینگ اؤلدۆریلمه گیندن توتسیلاری گۆنأکأر سایان هوتولار الهِنچ قیرغینچیلیغا گیریشیأر. یۆز گۆنده ۱ میلیونا قۇلای توتسی و پاراساتلی هوتولار قیریلیار. اۇل، گۆنده اۇرتاچا ۱۰ مۆنگ آدامینگ قیریلماغی دیمه گی آنگلادیار. دؤولت قوللوقچیلاری و یایلیملار تاراپیندان قۇلدانان قیرغینچیلیقدا قیزغین یاراغلار بۇلماندیغی اۆچین رادیکال هوتولار پالتالار بیلن یۆزلرچه مۆنگ آدامی قیریار، یاقیار، زنانالاری زۇرلایار. بلژیک ینگ بؤلمه ک اۆچین توتسی و هوتو گؤرنۆشینده برن پاسپورتلاری توتسیلارینگ شخصیتی نینگ ینگیللیک بیلن آنیقلانماغینا سبأپ بۇلیار. قیرغینچیلیق یۆز گۆن سۇنگ، توتسیلاردان، عمله گلیأن رواندا یورت سؤیرلر جپهه سی نینگ پایتاغتا گلمه گی بیلن قوتاریار.

بیرلشن میللتلر قوراماسی مسلمانلاری قۇراماغینگ یرینه عسگرلرینی ایزا چکیأر

ژنوساید باشلان ماحالی یورتدا بیرلشن میللتلر قوراماسی نینگ ۲۵۰۰ سانی عسگردن عیبارات حاربی گۆیجی باردی. توتسیلارینگ قیرغینچیلیقدان قاچیپ گیدره بیرلشن میللتلر قوراماسیندان باشغا یری یۇقدی. اِمما بیرلشن میللتلر قوراماسی نینگ پاراحاتچیلیق گۆیجۆنینگ ادن ایشی ۱۹۹۵-نجی ییلداقی بوسنیا اورشونداقیدان، سربرنیتساداقیدان تاپاووتلی بۇلمایار. بیرلشن میللتلر قوراماسی نینگ حۇوپسوزلیق گنگه شی نینگ قابول ادن قاراری بیلن ۲۵۰۰ بۇلان عسگر سانی ۲۵۰ عسگره چنلی آزالدی. سربرنیتسادا شأهِری قۇراماقدان جۇغاپکأر بۇلان هلندلی بیرلشن میللتلر قوراماسی نینگ پاراحاتچیلیق گۆیجۆنینگ سرکرده سی تام کارمانس هم اؤزۆنه سیغینان ۲۵ مۆنگ آدامی و شأهِری صرپلارا تاپشیریپدی.

فرانسیانینگ تأثیری

رواندانینگ جمهورباشلیغی کاگامه فرانسیانی و بلژیکی قیرغینچیلیغینگ گؤنۆدن سیاسی طایارلاییجیلار حؤکمۆنده گۆنأکأرله یأر. قیرغینچیلیقدا اجیر چکنلر فرانسیادا و بلژیک ده جنایات ایشلری نینگ قۇزغالماغی اۆچین یۆز توتوتدیلار.

روانداداقی کاتولیک کلیساسی، کلیسانینگ قیرغینچیلیغا قۇشولیشماغی سبأپلی رواندالیلاردان اؤتۆنچ سۇرادی.

رواندانینگ قیرغینچیلیغا قارشی میللی گؤره ش تۇپاری ۲۰۱۶-نجی ییلدا "قیرغینچیلیق جنایاتینی ایشلأندیکلری و یارانلیق اندیکلری" سبأپلی قشونینگ باشلیغی جک لاناکس بیلن بیله لیکده یۇقاری چینلی ۲۲ سانی فرانسوز افسری نینگ آدینی بیان اتدیلر. فرانسوز حاربیلاری ژنوساید ادنلره تعلیم برمه کده، اۇلاری یاراغ بیلن اۆپجۆن اتمه‌کدِه گۆنأکأرله یأرلر.

فرانسیا ۱۹۹۴-نجی ییلینگ ۲۳-نجی ایونیندا یوردونگ گۆن اۇرتا گۆن باتاریندا بۇسغونلار اۆچین حۇوپسوز زۇلاق دؤره تمه ک اۆچین حرکت باشلاتدی. اِمما فرانسیا قیرغینچیلیغینگ اؤنگۆنی آلماغینگ یرینه جنایاتچیلارا یاراغ و اۇق- دأری قۇلداوینی بریپ، رواندانینگ یورت سؤیِرلر جپهه سینه یارانلیق اتدیلر. فرانسوز ژورنالیستی سنت اگزوپری هوتولاری یاراغلاندیرماق باراداقی گؤرکِزمأنینگ شۇل واغتقی جمهورباشلیق فرانسوا میتران ینگ ایش دۇلاندیریجیسی هوبرت ودری نینگ یازماچا بویروغی بیلن بریلندیگینی اؤنگه سۆریأر.

فرانسیانینگ اۇزالقی پرزیدنتی فرانسوا میتران ینگ لوفیگارو قازتینه ۱۹۹۸-نجی ییلدا برن بیاناتی اؤرأن قۇرقونچ: "شۇل یورتلاردا ژنوساید بۇلماغی بیله مؤهۆم زات دأل!"

حالقارا درجه سیندأکی یازغارمالارینگ یایبانگلانماغی و آدام حقوقلاری اکتیویستلری نینگ باسیشلاری سبأپلی ۲۵ ییل سۇنگ مرکل ۲۰۱۹-نجی ییلینگ آپریلیندا قیرغینچیلیق بۇیونچا بیر تۇپار دؤره تمه ک بارادا قارار قابول ادیأر. تۇپارا تاراپسیز هۆنأرمِنلر، بیلِرمنلرینگ دأل ایسه م معقوللانان آداملارینگ قابول ادیلندیگی آیدیلیار.

بلژیک و فرانسیانینگ تانقیت ادیلیأن رواندا قیرغینچیلیغیندان بأری ۲۵ ییل گچدی. برنتون تارانت ینگ جومغا نامازیندا ۵۰ مسلمانی قیرماغیندان بأری بۇلسا بیر آی هم گچمه دی. کؤپلِنچ امریالیزمینگ تاریحدا قالاندیغینی، تارانتیزم آتلاندیریلان آق یاغیز راسیزمی نینگ، نازیسمینگ بیر گؤرنۆشی نینگ ایندی یۇق بۇلاندیغینی پیکیر ادیأریس. البِت بیر آدام حؤکمۆنده شیله پیکیر اتمه ک دۇغری. اِمما بیز نأچه یاتدان چیقارساغام امپریالیست نیتلر، واغشی ایدئولوژیلرینگ ماقصاتلاری تأپ تأزه. هر شرطده بیزه اۇنی یاتلادیار. شو گۆنکی گۆنده دۆیندن حاص کؤپ قان دؤکمه ک اۆچین أهلی شرطلر بار. بیز آدامزات ماشغالاسی بۇلوپ واغشیچیلیق گۆن باتاردا بۇلاندا قارشیلیغیمیز اجیزله یأر، یاغداییمیز قۇوشایار.

آنکارا ییلدیریم بیازیت بیلیم یوردونینگ سیاسی عیلیملار فاکولته‌تی نینگ باشلیغی پروفسور قدرت بلبل ینگ یازغیسینی اۇقادینگیز