تورک دیش پولیتیکاسینا باخیشلار (52)
تورک دؤولت فلسفهسی و تورک دیش سیاستی
تورک خاریجی سیاستی سون ایللرده جدی دییشیکلیکلر یاشادی و اؤنملی ایرلیلهییشلر قید ائتدی. بو پروسهنین معماری اولان تورکیه پرزیدنتی اردوغانین بو مسئلهده اؤنملی دایاناقلاریندن بیری ده تورک دؤولت فلسفهسی اولدو. بیز ده بو هفته پروگرامیمیزدا تورک دؤولت فلسفهسینی و تورک خاریجی سیاستینه یانسیمالارینی تحلیل ائدجییک.
قاراتکین اونیورسیتهسی اولوسلارآراسی ایلیشکیلر بؤلومو خوجاسی دکتر جمیل دوغاچ ایپکین قونو ایله باغلی دگرلندیرمهسینی سونوروق.
...
تورک دیش سیاستینه دیشاردان باخان گؤزلر سون ایللرده جدی دییشیکلیکلری و ایرلیلهییشلری قید ائدیر. شبههسیز کی، بو دییشیکلیک ایله ایرلیلهمهلرین اؤنملی دایاناقلاری و آرخا پلانلاری وار. تورکیه پرزیدنتی اردوغانین بو مسئلهده اؤنملی دایاناقلاریندان بیری ده تورک دؤولت فلسفهسی. بیز ده بو هفته پروگرامیمیزدا تورک دؤولت فلسفهسینی و تورک خاریجی سیاستینه یانسیمالارینی تحلیل ائدجییک.
تورکلرین باشقا هئچ بیر میلتله قارشیلاشدیریلمایاجاق گئنیشلیکده جغرافیالاردا حؤکم سورمهلری، دییشیک زامان دیلیملرینده باسقین باشات گوج اولمالاری، ائنیش-چیخیشلارلا دولو تاریخی سیرلری و مؤوجود وضعیتلری تورکلرین دؤولت فلسفهسینی اؤیرنمهیی ضروری قیلیر. دؤولت قورماق؛ اینسانلارین بیر آرادا یاشاماسی اوچون لازیم اولان شرطلردن بیری کیمی قبول ائدیلیر. اینسانلار توپلوم حالیندا یاشار و مثبت و یا منفی هر جور اینسان گلیشمه ایمکانلارینی توپلوم ایچریسینده گرچکلشدیریرلر. هئچ شبههسیز کی، دؤولتلرین فلسفهسی میللتلرینین ذهنیتینده گیزلیدیر؛ او ذهنیته یاد اولانین او فلسفهنی آنلاماسی مومکون دئییل. ذهنیت ده آسانلیقلا باشا دوشولهبیلهجک بیر خصوص دئییل؛ ایشین ایچریسینه دیلدهکی معنالار، جغرافیا، دینی دیرلر و عنعنهلر گیریر.
تاریخی پروسهیه باخدیغیمیزدا تورکلرین دؤولت معناسیندا ایشلتدیگی ایلک سؤز "ائل" سؤزودور. ائل سؤزو؛ دؤولت، اؤلکه، دؤولت نظامی کیمی موختلیف معنالارا گلیر. کاشغارلی محمودون سؤزلوگونده ده ائل کلمهسینین باریش معناسیندا ایستیفاده ائدیلدیگی بیلینیر.
اسکی تورکلرین ایستیفاده ائتدیگی ائل سؤزونون یئرینی تورکجهیه، تورکلرین ایسلامیته قوشولماسی ایله بیرلیکده داخیل اولان دؤولت سؤزو آلیر. عرب دیلینده دؤولت؛ "دییشمک، بیر حالدان باشقا بیر حالا دؤنمک؛ دولاشماق؛ اوستون گلمک، ظفر قازانماق" معنالارینا گلیر. دؤولت سؤزو باتی دیللرینده ایسه دورماق، یئرلشمک معناسینی وئرهن لاتینجا "استاتوس" سؤزوندن تؤردیلن استیت(state)، ائتا(etat) کیمی سؤزلرله قارشیلانیر. لاتین کؤکنلیلر اوتوراق/یئرلشیک اولمایان توپلولوقلارا؛ تورک-اسلام کؤکنلیلر ده حرکتلی اولمایان، ایشلرینی چکیب چئویرهبیلمهیهن بیر مکانیزمه دؤولت دئییلهبیلمهیهجگینی بو شکیلده ایفاده ائدیرلر. مثلاً، قدیم یونانیستاندا ان ایدهآل اؤلکه اولاراق سایت خالقینین اکیب بیچدیگی یئره قدر اوزانان اؤلکه گؤرولور. ائله بو دؤورده تورکلر ایسه "گونش بایراغیمیز اولسون گؤی چادیریمیز" آنلاییشیندادیر. تاریخ قاورامینی حیاتین اوستادی قبول ائدن رومالیلار دؤولتلرینی ده روما آکترنا / اؤلومسوز روما - دئیه آدلاندیریرکن تورکلر دؤولتلرینی ابسونسوزا قدر یاشاداجاقلارینا ایناندیقلاری اوچون دؤولت ابد مدت (سونسوزا دک سورهجک دؤولت) کیمی توصیف ائتمیشلر.
دؤولت اولابیلمک اوچون اؤنجه ایکی شئیه احتیاج وار. بونلاردان بیری فیزیکی گوج، دیگری ایسه مشروعیت. بو ایکیسی آراسیندا مشروعیت آنلاییشی چوخ داها اؤنملی. مشروعیت، گوجون بیر آنلامدا ایداره ائتمهیه حاقی اولدوغونون ایفادهسیدیر. مشروعلاشدیرما مختلیف شکیللرده ساغلابیلر. بونلاردان بیری ده گونوموزده هله ده بیر کد اولاراق وارلیغینی داوام ائتدیرهن قوُت(گوج) و تؤره قاوراملاریدیر. ایسلام اؤنجهسی تورک توپلومونون گؤزه دیهن ان اؤنملی اؤزللیگی تؤرهیه باغلیلیغیدیر. تورکلرده تؤره آنلاییشی دؤولتین اؤنوندهدیر و دؤولتین گوجونون سرحدلرینی معین ائدر. اگمنلیگی محدودلاشدیران و مشروعیتینه اؤلچو اولان بو تؤره آنلاییشی حقوقا باغلیلیق شعورونون روحودور. قوت و تؤره، دؤولتی ایداره ائدنلر و میللت آراسیندا بیر نؤوع سوسیال سؤزلشمه اولاراق دا گؤرولهبیلر. میللت آنجاق قوت صاحبی اولان و تؤرهیه بویون ایهن حاکمیتلری مشروع قبول ائدر و اونا بیعت و اطاعت ائدر. قوت، تانری طرفیندن دؤولت باشقانینا احسان ائدیلهن یؤنتمه یئتکیسی، داها دوغروسو، وظیفهسیدیر. تورکلرین ایسلامی قبولو ایله بیرلیکده تؤرهیه باغلیلیق ایسلام حقوقونا باغلیلیق حالینی آلیر. تورک دؤولت فلسفهسینین ان اؤنملی تمل داشلاریندان بیری ده اونیورسالیست دؤولت آنلاییشیدیر. اونیورسالیست دؤولت آنلاییشینا گؤره نئجه کی دونیا کایناتین مرکزینده ایسه تورک یوردو دا فیزیکی اولاراق دونیانین مرکزیندهدیر.
تورک دؤولت فلسفهسینی تحلیل ائدن اساس قایناقلاردان بیری اولان قوتادغو بیلیکده حؤکمدارین بللی باشلی اؤزللیکلری ساییلیر. قوتادغو بیلیکدن حرکتله حؤکمدارین وظیفهلرینی اؤزتلهیهجک اولورساق؛ حؤکمدار خالقی توخ و باییندیر قیلماقلا، گرکلی قانونلاری چیخاراراق دوزهنی گرچکلشدیرمکله، دؤولتین داوامی اوچون مختلیف فعالیتلر ائتمکله گؤرهولیدیر. اؤزتله، تورک دؤولت فلسفهسینده حاکمیتین قایناغی الهی اولماقلا بیرلیکده سیاسی دوزهن دونیویدیر. حاکمیت قوُت صاحبی دؤولت باشقانیندا توپلانمیش آنجاق بو حاکمیت تؤره ایله سینیرلانمیشدیر. بوتون بو بیلگیلردن حرکتله دئیه بیلریک کی تورک دؤولتی ایدهآل بیر دونیا دؤولتی اولاراق دوشونولموشدور.
بیر میللتین دؤولت فلسفهسینی تحلیل ائدرکن اوزرینده دورولماسی لازیم اولان بیر نقطه ده "اؤتهکی" آنلاییشیدیر. مختلیف توپلوملاردا اؤزوندن اولمایانی دیشلایان آنلاییشلار گؤرولور. مثلاً، رومالی دئییلسهنیز، "باربار"، عرب دئییلسهنیز، "عجم" اولاراق توصیف ائدیلیرسینیز. تورکلرده بو طرزده عرق اساسلی اؤتهکیلشدیرمه گؤرولمز. تورک آدینین بیر معناسی دا "تؤرهلی" دئمکدیر. بو معنادا تورک اولماغین شرطی تؤرهیه اویماقدیر. تؤرهیه اویان کیمسه تورکدور.
بو نقطهدن حرکتله اردوغانین خاریجی سیاست اویقولامالارینی تحلیل ائتدیگیمیزده اؤزه و گلهنگه دؤنوش گؤرهبیلریک. ذاتاً کلمه کؤکنی اولاراق گلهنهک؛ گلهنه اک اولاندیر؛ گئچمیشده قالان دئییلدیر. بو سببله تورکیه جمهوریتی جمهورباشقانی رجب طیب اردوغانین یئریتدیگی خاریجی سیاست و اویقولامالاری تورک دؤولت فلسفهسینه اویغوندور و بو فلسفهیه گؤزل بیر قاتقیدیر.
...
قاراتکین اونیورسیتهسی اولوسلارآراسی ایلیشکیلر بؤلومو خوجاسی دکتر جمیل دوغاچ ایپکین قونو ایله باغلی دگرلندیرمهسینی سوندوق.