"تاتار تورکلری"
تاتار تورکلری ۱۹-جو عصرین اورتالارینا قدر چاغاتای تورکجهسی آدلانان یازی دیلیندن ایستیفاده ائتمیشلر
تاتار تورکجهسی تورک دیلینین قیپچاق قروپونا داخیل اولان دیلدیر. عینی قروپا داخیل اولان کریم-تاتار تورکجهسیندن فرقلندیرمک اوچون اونو بعضا «غازان تاتاری» و یا «ایتیل تاتاری» آدلاندیریرلار. بو گون اساساً روسیه فدئراسیونونا باغلی تاتاریستان جمهوریتینده دانیشیلیر. تاتاریستاندان باشقا باشقیردیستان، بولقاریستان، قازاخیستان، رومانی، چین، تورکیه، فنلاند، اوکراین، قیرغیزیستان، آذربایجان، آمئریکا، تاجیکیستان و بعضی آوروپا اؤلکهلرینده گئنیش بیر جغرافیادا تاتار تورکجهسی دانیشیلیر.
تاتارلارین بیر حیصّهسی 18 و 19.جو عصرلرده وولقا چایی ساحیللریندهن باتی سیبرییه کؤچ ائتمیشلر. سؤزوگئدن بؤلگهده دانیشیلان تاتار تورکجهسی وولقا تاتارینین باتی سیبری لهجهسی کیمی تانینیر. اساساً ایرتیش وادیسینده، توبولسک، تومئن، تومسک و بارابادا ائشیدیلیر، لاکین بو گون بؤلگهده روس دیلینین تأثیری ایله اونون ایستیفادهسی محدوددور. تورکیهنین قونیه ویلایتینین جیهانبیگلی شهرستانیندا دانیشیلان تاتار تورکجهسینین کؤکلری تاتار تورکجهسینین باتی سیبری دیالئکتلرینه اساسلانیر. بو سببدن سؤزوگئدن ماحالین ساکینلری سیبری تورکلری و یا سیبیر تاتارلاری کیمی تانینیر. سیبری تاتارلاری ۱۹۰۸-جی ایلده سزار روسیهسی دؤورونده قیرغینلار و مجبوری کؤچلر نتیجهسینده تورکیهیه گلیبلر.
تاتار تورکجهسینین یازی دیلی زنگین کولتورل میراث و درین تاریخی کؤکلره مالیکدیر. تاتارلار اورتا آسیادان آوروپایا قدر اوزانان گئنیش بیر جغرافیادا یاشایان تورک خالقی اولدوقلاری اوچون دیللری تاریخ بویو موختلیف تأثیرلره معروض قالمیشدیر. ۱۳۰۳-جو ایلده کؤچوردویو معلوم اولان Codex Cumanicus دا اثرین دیلی «تاتارچه، تاتارجا دیل» کیمی گؤستریلمیشدیر. سؤزوگئدن اثرین دیلینی موعاصیر تاتار تورکجهسی کیمی تعیین ائتمک اولماز، لاکین Codex Cumanicus دیلی ایله تاتار تورکجهسی آراسیندا موهوم علاقهلر مؤوجوددور. بو سببدن Codex Cumanicus دیلی بعضی عالیملر طرفیندن کؤهنه تاتار لهجهسی حئساب ائدیلیر.
تاتار تورکلری ۱۹-جو عصرین اورتالارینا قدر چاغاتای تورکجهسی آدلانان یازی دیلیندن ایستیفاده ائتمیشلر. سؤزوگئدن عصرین سونوندا اونلار اؤز لهجهسینده، یعنی قازان تاتارجاسیندا یازماغا باشلاییبلار. بئلهلیکله، بوگونکو تاتار یازی دیلینین اساسی قویولدو.
ایسلامی قبول ائتدیکدن سونرا ۱۰-جو عصردن ۱۹۲۷-جی ایله قدر عرب الیفباسیندان بهرهلنن تاتار تورکلری، ۱۹۲۷-جی ایلدن ۱۲ ایل سووئت روسیهسی حاکیمیتی آلتیندا یاشایان تورکلر آراسیندا اینکیشاف ائتدیریلن لاتین الیفباسینا اساسلانان اورتاق تورک الیفباسیندان ایستیفاده ائدیبلر. ۱۹۳۹-جو ایله قدر. سووئت بیرلیگی سرحدلری داخیلینده یاشایان بوتون تورک خالقلارینین کیریل حرفلرینه اساسلانان الیفبایا گئچید پروسهسی نتیجهسینده تاتار تورکلری بو گونده ایستیفاده ائتدیکلری یئنی الیفبانی ۱۹۳۹-جو ایلده قبول ائتمیشلر.
تاتارلار روسیه فدراسیونو سرحدلری داخیلینده ان سیخ یاشایان آزینلیقدیر، هم ده اونلارین دیلی روس دیلیندن سونرا ان چوخ دانیشیلان دیلدیر. لاکین تاتار تورکلری روسیهنین بیر چوخ بؤلگهلرینده سپلنمیش شکیلده یاشادیقلاری اوچون بؤلگهنین دئمک اولار کی، هر بیر توپلومو ایله آز-چوخ موناسیبتدهدیرلر. بو وضعیت تاتار تورکجهسینین داها چوخ تاتاریستان جمهوریتی سرحدلری داخیلینده اینکیشاف ائتمهسینه و دیگر بؤلگهلرده روسلارین تأثیری آلتیندا قالماسینا سبب اولور.
بو گون روسیه فدراسیونونون ترکیبیندهکی تاتاریستان جمهوریتینده دانیشیلان تاتار تورکجهسی روس دیلی ایله یاناشی رسمی دیلدیر. تاتاریستان اهالیسینین تحصیل سیستئمینده ده اؤنملی یئر توتور. بو وضعیت تاتار تورکجهسینین قورونماسی و اینکیشافی اوچون موثبت عامیلدیر.
