ساخا تورکجه‌سی‌نین سوسیولینقویستیک اینجله‌مه‌سی

تورک توپلوملاری آراسیندا لاتین الیفباسیندان ایلک ایستیفاده ائدنلر ‌ساخالار اولوب

2172928
ساخا تورکجه‌سی‌نین سوسیولینقویستیک اینجله‌مه‌سی

بو یازیدا ساخا تورکجه‌سینی سوسیولینقویستیک باخیمدان قیساجا موذاکیره ائدجه‌ییک.

ساخالارین اجدادلاری بو گون یاشادیقلاری جغرافیانین گونئیینده، باشقا سؤزله‌، بایکال گؤلونون اطرافیندا یاشامیش، تورک-رون قرافیکاسینا اوخشار یازیدان ایستیفاده ائتمیشلر، لاکین بو یازی دیلی عنعنه‌سی قوزئیه کؤچدوکلری زامان کسیلمیشدیر. یقین کی، اوزون «یازی‌سیز» مدتدن سونرا ساخانین ایلک یازیسی سیبری‌یه موختلیف بیلیمسل آراشدیرما گزی‌لرینه قاتیلمیش اولان باتی بیلیم آداملاری ایله باشلامیشدیر. بو پروسه‌س اون‌یئدینجی عصره تصادوف ائتدیگی حالدا، لاتین و روس الیفبالاریندا چوخلو ساخا سؤز سیاهیلاری یارادیلمیشدیر. بونون داوامی اولاراق اون‌دوقوزونجو عصرین اورتالارین‌دان ساخا تورکجه‌سینه دایر علمی آراشدیرمالارا باشلانیلیب. ساخا الیفباسی لاییحه‌سی ایلک دفعه ۱۹۱۷-جی ایلده لاتین الیفباسی اساسیندا حاضیرلانارکن، الیفبا کیتابی دا ائله همین ایل نشر اولوندو. بو باغلامدا دئیه‌بیلریک کی، تورک توپلوملاری آراسیندا لاتین الیفباسیندان ایلک ایستیفاده ائدنلر ‌ده ساخالار اولوب. ۱۹۲۴-جو ایلده یاقوت یازی شوراسی یارادیلدی و همین ایللرده ساخا تورکجه‌سینده حاضیرلانان درسلیکلر ایله ساخا مکتبلرینده ساخا تحصیلی و تعلیمی باشلادی. یاقوتس نشریاتی ۱۹۲۶-جی ایلده یارادیلیب و ساخا تورکجه‌سینده چوخلو اوریژینال درسلیکلر و ترجومه ائدیلمیش ادبی اثرلر نشر اولونوب. ۱۹۲۹-جو ایلین مارس آییندا یاکوتسک موختار سووئت جمهوریتی حؤکومتینین قراری ایله ائله همین ایل سووئت روسیه‌نین حاکیمیتی آلتیندا یاشایان تورکلر آراسیندا اینکیشاف ائتدیریلن لاتین الیفباسینا اساسلانان اورتاق تورک الیفباسی رسمی اولاراق قبول ائدیلدی. سووئت بیرلیگی سرحدلری داخیلینده یاشایان بوتون تورک خالقلارینین کیریل حرفلرینه اساسلانان الیفبایا گئچید پروسه‌سی نتیجه‌سینده ساخا تورکلری بو گون‌ ده ایستیفاده ائتدیکلری یئنی الیفبانی ۱۹۳۹-جو ایلده قبول ائتمیشلر.

ساخا تورکلرینین یازی دیلی داها گنج اولسا دا، هم اهالیسی، هم‌ده ایقتصادی گوجو باخیمیندان سیبری بؤلگه‌سیندکی دیگر جمهوریت‌لردن داها قاباقجیلدیر. بوندان علاوه‌، ۱۸۹۷-جی ایلده چار روسیه‌سی دؤورونده آپاریلان ایلک موعاصیر سرشماری‌ده ان یوکسک ساوادلیلیق سویه‌سی ساخا یئری‌ده آشکار ائدیلمیشدیر. ساخا تورکلری آنا دیلینی قورویوب ساخلاماق و بو دیلدن موختلیف فونکسیونال ساحه‌لرده ایستیفاده ائتمک باخیمیندان سیبری‌دکی دیگر قروپلارلا موقایسه اولونماز مؤوقعیه مالیکدیر. اصلینده‌، ۱۹-جو عصرین سونلارینا عائید موختلیف اثرلرده ساخا تورکجه‌سینین داها چوخ روسلار، ائله‌جه‌ده قوزئی‌ده یئرلی خالقلار طرفیندن ایستیفاده ائدیلدیگی وورغولانیر. بو سببدن ۱۹۱۷-جی ایل اکتبر اینقیلابینا قدر اولان دؤورده ساخادا یاشایان ائتنیک عونصورلار آراسینداکی ایکی‌دیللیلیک ساخا-روس دیلی واسیطه‌سی ایله قیده آلینمیشدیر. باشقا سؤزله‌، ساخا بؤلگه‌ده اساس دیل، روس دیلی ایسه ایکینجی دیل اولدو.

ساخا تورکجه‌سی سووئت بیرلیگی دؤورونده اولدوغو کیمی بو گون‌ ده تحصیلده و رسمی یازیشمالاردا روس دیلی ایله بیرلیکده ایستیفاده اولونور. ساخا (یاقوت) رئسپوبلیکاسی سرحدلریندکی مکتبلرین اکثریتی یالنیز ساخا تورکجه‌سینده تحصیل وئریر. بو دیلده یازیلمیش اوریژینال و چئوریلمیش اثرلریندن عیبارت گئنیش ادبییاتین اولدوغونو دا سؤیله‌مک اولار. بوندان علاوه‌، ساخا دیلین‌دن موختلیف دونیا دیللرینه ترجومه ائدیلمیش چوخلو اثرلر وار، لاکین عالی تحصیل دیلینین روس دیلی اولماسی و شهر حیاتینین و صنایعلشمیش بؤلگه‌لرین تأثیری ایله ساخا تورکجه‌سی گئتدیکجه فونکسیوناللیغینی آزالدیر و نوفوذونو ایتیریر. چونکی گنجلر بو عامیللری اؤز گله‌جکلری اوچون داها فایدالی حئساب ائدیرلر. بو وضعیت ۲۰-جی عصرین اورتالارین‌دان بری داوام ائتسه ده، ساخا تورکجه‌سی ایندی بؤلگه‌نین ایکینجی دیلینه چئوریلیب. ساخا تورکجه‌سینین بؤلگه‌ده دومینانت دیل استاتوسو ضعیفلسه ده، اونون حیاتین بوتون ساحه‌لرینده، اؤزللیکله ده ساخا تورکلرینین یئرلشدیگی کند یئرلرینده گئنیش تطبیقی جانلیلیغینی قورویوب ساخلاییر.



ایلگیلی‌لی خبرلر