تورک دیش پولیتیکاسینا باخیشلار (34)
اورتا آسیایا یؤنه‌لیک ایکی فرقلی دؤولت دیپلماسیسی طرزی: تورکیه و چین
دؤولت دیپلماسیسی اورتا آسیا بؤلگهسینده اؤنملی خاریجی سیاست واسطه‌سی قونوموندا. بیز ده بو هفته پروگرامیمیزدا تورکیه ایله چینین اورتا آسیاداکی دؤولت دیپلماسیسی فعالیتلرینی تحلیل ائدجییک.
آتاتورک اونیورسیته‌سی اولوسلارآراسی ایلیشکیلر بؤلومو خوجا‌سی دکتر جمیل دوغاچ ایپک‌ین قونو ایله باغلی دگرلندیرمه‌سینی سونوروق.
...
چین، اورتا آسیانی تاریخی تأثیر ساحه‌لرین‌دن بیری کیمی گؤرور. اقتصادی ایله بیرلیک‌ده انرژی احتیاجی دا سرعتله آرتان چین اوچون اورتا آسیا عینی زامان‌دا (اؤلکه‌نین قربین‌ده یئر آلان اویغور اؤزارک بؤلگه‌سی ایله سرحدی اولماسی سببین‌دن) تهلوکه‌سیزلیک سیاستلری باخیمین‌دان دا اؤنملی. شانگهای امکداش‌لیق تشکیلاتی باغلامیندا چین و روسیانین اورتاق بیر اورتا آسیا سیاستی مؤوجود کیمی گؤرونور. آنجاق ایکی اؤلکه آراسین‌دا جدی بیر اقتصادی حاکمیت موباریزه‌سی وار.
تورکیه‌نین بؤلگه‌یه یؤنه‌لیک عمومی سیاستی، بؤلگه اؤلکه‌لرینین موستقیل، سیاسی و اقتصادی ثابت‌لییه صاحب، اؤز آرالارین‌دا و قونشولاری ایله امکداش‌لیق شرایطین‌ده، اولوسلارآراسی توپلوملا باغلانمیش و دموکراتیک دگرلری منیمسمیش دؤولتلر اولاراق وارلیقلارینی داوام ائتدیرمه‌لرینی دستکله‌مک‌دیر. تورکیه بو سیاستی ایله بؤلگه اؤلکه‌لرینین اؤنملی اورتاغی حالینا گلدی. تورکیه‌نین بؤلگه‌یه یؤنه‌لیک دؤولت دیپلماسیسی فعالیتلری مدنیت، تحصیل، مئدیا و قالخینما یاردیملاری اوزرین‌ده توپلاشیر. بو ایستیقامت‌ده آتیلان ایلک آددیملاردان بیری ۱۹۹۳-جو ایلده اولوسلارآراسی تورک مدنیتی تشکیلاتینین (تورکسوی) یارادیلماسی اولدو. تورکیه، آذربایجان، قازاقیستان، قیرقیزیستان، اؤزبکیستان و تورکمنیستانلا یاناشی قوزئی قیبریس تورک جمهوریتی، روسیایا باغلی ۶ اؤزارک جمهوریت و مولدووایا باغلی قاقاوز اؤزارک جمهوریتی ده گؤزلم‌چی اؤلکه کیمی تورکسویا عضو.
چین بؤلگه‌ده یومشاق گوجونو اینشا ائتمه‌یه چالیشیر. چینین اورتا آسیاداکی ماراقلارینی قوروماق اوچون آپاردیغی سیاسی واسطه‌لر ایسه، شانگهای امکداش‌لیق تشکیلاتی، حربی مانورلار، ترورلا اورتاق موباریزه‌لر، سرحد بؤلگه‌سی تیجارت ساحه‌لری، اورتا آسیا آزاد تیجارت ساحه‌سی و یئنی ایپک یولو پروژه‌سی‌دیر. چین‌لیلر طرفین‌دن اینشا ائدیله‌ن گاز بورو کمرلری، اورتا آسیانین بؤلگه‌سل قایناشماسینی دستکلرکن، بوراداکی دؤولتلرین اگمنلیینه بیرباشا تهلوکه یاراتمادی. قازاقیستان و تورکمنیستان، چینین نفت و گاز کمرلری سایه‌سین‌ده موسکوایا اولان آسیلی‌لیقلارینی آزالتدی. ۲۰۲۰ ایلی اعتباریله چینین، اورتا آسیا بؤلگه‌سین‌دن چیخان نفت و گازین ان بؤیوک مشتری‌سی حالینا گلمه‌سی گؤزلنیلیر. قیرقیزیستان‌دا چین مالی دستگی ایله یارادیلان نفت آریندیراقینین دا روسیانین یاناجاق عرضهسین‌ده‌کی تک‌الینی(انحصاری) قیرماسی گؤزلنیلیر.
دؤولت دیپلماسیسی آنلاییشینا تبلیغات یؤنوم‌لو یاناشان چینین بو ساحه‌ده آپاریجی تشکیلاتلاری دؤولت شوراسینین اطلاعات افیسی و هانبان‌دیر (اولوسلارآراسی چین دیلی شوراسی). هانبان، کنفوسیوس انستیتولارینین دا اساس مرکزی کیمی فعالیت گؤستریر. اولدوقلاری یئرلرده چین دیلین‌ده تدریسی و چین مدنیتینین تبلیغینه یؤنه‌لیک فعالیت گؤستره‌ن بو مرکزلر عینی زامان‌دا بورسلار داغیداراق چینه اؤیرنجی چکمیی ده هدفلییر. اؤیرنجی موبادیله پروگراملاری و داغیدیلان موختلیف بورسلارلا %۷۵ی آسیالی اولماق اوزره ایلده ۱۵۰ مین‌دن چوخ اؤیرنجی‌نین چینه تحصیل اوچون گلمه‌سی تامین اولونور. فارن آفرز اونیورسیته‌سینین قورولماسی ایله ده خاریجی دیپلوماتلار اوچون اوچ آی بویونجا یئتیشیم پروگرامی آچیلدی. بئله‌لیکله گله‌جیین سیاست تعیین ائدیجی‌لرینین گؤزون‌ده مثبت بیر چین تصویری یارادیلماسی آماجلانیر.
بؤلگه ایله ایلیشکی‌لرین‌ده تحصیل فعالیتلرینه اؤزل اؤنم وئره‌ن تورکیه، ۱۹۹۲دن بو گونه تورک جمهوریتلرین‌دن مینلرجه اؤیرنجی آغیرلادی. بوندان باشقا، تورکجه‌نین یاییلماسی یولوندا گؤردویو ایشلرله تورکیه‌نین اؤنملی دؤولت دیپلماسیسی واسطه‌لرین‌دن بیری حالینا گلن یونوس امره انستیتوسو؛ آستانا و باکی مرکزلری اوزرین‌دن بؤلگه‌ده فعالیت گؤستریر. تورکیه میللی ائگیتیم باحانلیغینا باغلی اولاراق بؤلگه‌ده مختلیف تحصیل قوروملاری وار. علاوه اولاراق، قیرقیزیستان-تورکیه ماناس اونیورسیته‌سی ۱۹۹۷-جی ایلده‌ن بو یانا بیشکئک‌ده فعالیت گؤستریر. تورک دونیاسینین ایلک اورتاق دؤولت اونیورسیته‌سی اولان احمد یسوی اونیئرسیته‌سی، ائگیتیم اؤیرتیم آراش‌دیرما فعالیتلرینی، قازاقیستان‌دا اولان یئرلشکه‌لرینده یئریدیر.
چینین اویغور اؤزارک بؤلگهسینده یاشایان اویغورلاری باسقی آلتین‌دا ساخلاماغا یؤنه‌لیک فعالیتلری تئز تئز اولوسلارآراسی مئدیانین گوند‌مینه گلیر. بوندان باشقا، چینین بو بؤلگه‌ده یاشایان قازاق و قیرقیز آزینلیقلارا آیریجالیقلار تانییاراق ائتنیک آیریمچی‌لیغی قیزیشدیرماق اییلیمینده اولدوغو ادعا ائدیلیر. مختلیف بورس پروگراملاری ایله چینه دعوت ائدیله‌ن اورتا آسیالی اؤیرنجی‌لر اساساً اویغور اؤزارک بؤلگه‌سین‌ده‌کی اونیورسیته‌لره یئرلشدیریلیر. چینین بو سیاستلرله بؤلگه‌نین اویغور کیملیکینی مینیمیزه ائتمه و اورتا آسیا ایله اقتصادی قایناشمانی تامین ائدرک ایپک یولو پروژه‌سینه آلت‌یاپی حاضرلاما آماجیندا اولدوغو وورغولانیر. بوندان باشقا، سینجان اویغور اؤزارک بؤلگه‌سی تبلیغات افیسی طرفین‌دن یارادیلان و چینین بؤلگه ایله باغلی تبلیغاتینی ائدن تانری‌داغی/تیانشان آدلی وئب سایتینین دا تورکجه، روسجا و اویغورجا یایینلاری وار. قیرقیزیستان‌دا ۱۵، قازاقیستان‌دا ۴، اؤزبکیستان‌دا ۲، تاجیکیستان‌دا ۱ کنفوسیوس مرکزی آچان چین، آیریجا چین اولوسلارآراسی رادیوسونون یئرلی دیللرده ائتدیگی یاییملارلا دا بؤلگ‌یه تأثیر ائتمک هدفین‌ده.
تورک امکداش‌لیق و قالخینما آژانسی-تیکانین قازاقیستان‌دا، قیرقیزیستان‌دا، اؤزبکیستان‌دا و تورکمنیستان‌دا آپاردیغی هرطرف‌لی تحصیل، ساغلیق، توریزم، اورمانچیلیق، اکینچیلیک و حیوانچیلیق پروژه‌لری وار. ۲۱ مارس ۲۰۰۹دان بو یانا یاییملارینی داوام ائتدیره‌ن و تورک دونیاسینین اورتاق سسی اولماغی هدف سئچه‌ن ت‌رت آواز دا تورکیه‌نین بؤلگه‌یه یؤنه‌لیک ان بؤیوک سرمایه‌لرین‌دن بیری‌دیر. ت‌رت‌نین دیش یایینلار دایره‌سی باشقانلیغینین موختلیف تورک لهجه‌لرینده (آذربایجان تورکجه‌سی]لاتین و عرب الفباسی[، قازاق تورکجه‌سی، قیرقیز تورکجه‌سی، تورکمن تورکجه‌سی، اؤزبک تورکجه‌سی، تاتار تورکجه‌سی، اویغور تورکجه‌سی) حیاتا گئچیردیگی رادیو و اینترنت یایینلاری ایله یئنه بو ساحه‌ده اؤنملی بیر دؤولت دیپلماسیسی آراجی.
چین خالق جمهوریتی و تورکیه جمهوریتی تجروبه‌لرینی تحلیل ائدرکن چینین بیرباشا دؤولت قوروملاری ایله اورتا آسیادا بیر دؤولت دیپلماسیسی فعالیتی آپاردیغینی گؤروروک. تورکیه ایسه اؤز تاریخی عنعنه‌سین‌دن بسلنه‌رک اؤزونه خاص بیر مدل یاراتماق چاباسیندا.
...
آتاتورک اونیورسیته‌سی اولوسلارآراسی ایلیشکیلر بؤلومو خوجا‌سی دکتر جمیل دوغاچ ایپک‌ین قونو ایله باغلی دگرلندیرمه‌سینی سوندوق.
ایلگیلی‌لی خبرلر
تۆرک جمهوریتلرینین گوند‌مینده‌کی گلیشمه‌لر
حاضردا دونیانین ۱۵ اؤلکه‌سینده ۲۹ آذربایجان ائوی خیدمت ائتمکده‌دیر
