تورکه سایا نه دئمکدیر؟ – ابراهیم ساوالان

تورکه سایا لوغتی ساده، یازیق و گوندم حایات طرزینی باشارمایان بیر آداما اشاره ائدیر. دیلیمیزده کؤک سالان بو تئرمین هانسی دؤنمه عاییدیر؟ 
بو سؤزبیرلشمه‌سی تورک و سایا سؤزلریندن عبارتدیر.سایا بوگونکو آشیق سؤزونون قدیم وئرسیالاریندان بیریدیر. آشیغین قدیم آدلاری یانشاق، وارساق، اوزان، سایا، باخشی و شاماندیر. بو سؤزجوکلر عینی بیر آنلامی داشیسادا هره‌سی فرقلی بیر یاشام طرزینه و اینانجا عاییددیرلر. سایا اووچولوق دؤنمینده یاشایان ائللرین یول گؤستریجیسی و پیغمبری اولموشدو. اونلار طبیعته اینانیب طبیعت عونصورلرینه تاپینارمیشلار. سایا ؛ سایین و سایغیلی سؤزلریله بیر کؤکدن اولوب، احتراملی آنلامی داشییر. بو مثل سایایا اولان حؤرمتی خاطیرلادیر: سایا بیر اولار ، اودا پیر اولار.
سایا باخشی‌لار کیمی باخیجیلیق ائدیب،گله‌جکدن خبر وئررمیش. تورکه داوالاری ایله خسته‌لری درمان ائدیب، بیتگیلره ماهنی قوشوب طبیعته تاپینارمیش: بو سایا باخشی سایا / هامی‌یا یاخشی سایا / هم چشمه‌یه هم چایا / هم اولکره هم آیا / هم یوخسولا هم بایا / اوغورلو یاخشی سایا.
آما ندن او سایغیلی سایالارین آدی بو گونکو دیلیمیزده گوندم حایات طرزینی باشارمایان اینسان دئیه‌رک تحقیر ائدیلیر؟
تاریخی سندلرده؛ ایسلامی قبول ائدیب موسلمان اولان تورکلره تورکمان(اصیل و دیرلی تورک) و اؤز کئچمیش اینانجلاریندا قالان کسیملره تورک لوغتی ایشله‌نیبدیر. تورکمان ایفاده‌سینده ایسلامچی کسیملرین اؤزلرینه اصیل و باشقا اینانجلاردا یاشایان سویداشلارینا غئیری اصیل دئمک مقصدی آیدیندیر. بوشانتاژچی گؤروشدن یولا چیخاراق، مین ایل ایسلام دونیاسیندا تورکمانلار حؤرمته لاییق گؤرونوب غئیری موسلمانلارا دلالت ائدن تورک و تاتار سؤزلری ازیلدی. بعضن کافیر تورکلر ایفاده‌سی دیللر ازبری اولدو.
بو قونو ایله ایلیگلی بیزیم طرفلرده اینسانلاری طبقه و منزلت باخیمیندان ایکییه بؤلن ایفاده‌لر واردیر. بو ایفاده‌لر آغا / قارا، ارباب / رعیت و سئید / سایا کیمی ایشلکدیر.یانی بیر سیرا آداملارا آغالار و باشقالارینا قاراخالق یا همن قارا یاخا خالق دئییرلر. بلکه‌ده ایسلام دینی بورالاردا چوخلو سئیدلر طرفیندن تبلیغ ائدیلدیکده هله او دینی قبول ائتمه‌میش کسیملره سایا دئییبلر اونا گؤره، بو گونه ‌دک سئیداولمایان شخصلره سایا دئییلیر.
تورک سایالاری تزه دینین دولانباج و بوروشوق قایدالارینی منیمسه‌مه دی. او اؤز کئچمیش اینانجیندا دیرنیب قایالاردا سئیر ائدیب طبیعته شعر قوشدو: سایا یاخشی سایادی / یئری یوردو قایادی / اونون گؤزل سؤزلری / دؤننلری اویادی. 
تورک ائللری بیر- بیر ایسلامی قبول ائدیب تورکمان اولدولار. تورک سؤزو تکجه سایالارا ایشلندی. سایالار شهرلردن و حکومت مرکزلریندن اوزاقلاشما مجبوریتینده قالدیب گوندم حایات طرزیندن اوزاقلاشدیلار.ساده جه پاییزین سون گونلرینده ائل ایچینه گلیب قویون قوزو حاققیندا نغمه اوخویوب پای آلاردیلار: قویونون یوزو گلدی / دولاندی دوزو گلدی / چوبانین قوجاغیندا / بیر املیک قوزو گلدی. سایا- سایا سایادان / قویون گلیر قایادان / سایاچی‌یا پای وئرین / دامازلیغی مایادان.
تورکمانلار اونلارا تورکه سایا دئییب یازیق و گئری قالمیش گؤزونده باخدیلار. آما همن تورکمانلار ائله بو یاخین ایللره دک هر زامان ایسلامی اوجاقلاردان الی بوش قاییتدیلار، قدیم دینلرینه دؤنوب سایا حضورونا گئدیب طلبلرینی اوندان دیله‌دیلر. رضا براهنی اوغلو زینداندا اولان آنا دیلیندن یازیر: دفه‌لر سئید حمزه و صاحب الامره گئدیب دخیل اولدوم سونرا سایاچی یانینا گئتدیم. سایا دئدی اوغلون یاخین گونلرده گله‌جک و اوغلوم گلدی.