Makron ni öçen İslamğa artı belän borıla?
Ul xikäyäbezneñ xäzerge waqıtta Franśiya häm möselman dönyası arasındağı süz häm karikatura suğışı däwam itkän çaqta üzäk ber personajı.
Franśiya İlbaşı Êmmanuêl Makron ni öçen İslamğa artı belän borıla?
Bälki dä, bu sorawnıñ cawabı franśuz orientalistlarınıñ möselmannar häm Tön’yaq Afrikalılarğa qarağan qaraşlarında yata?
Bu franśuz möselmannarına qarşı diskriminaśiyäneñ bilgese.
Ahmäd Märabät franśuzlarnıñ iregen yaqlağan çaqta wazıyfa başında üterelgän poliśiya xezmätkäre ide.
2015nçe yılnıñ ğinwar ayında franśuz satira jurnalı “Çarli Hebdo”nıñ byurosı aldında 11 keşe belän bergä atıp üterelde.
Ahmäd ülemennän soñ batırlığı öçen Legion d’Honneur belän büläkländerelde.
Terror höcüme “Çarlı Hebdo”nıñ möselmannarnıñ payğambäre Möxämmädneñ karikaturaların bastıruınnan soñ ike yıldan kübräk waqıt uzğan çaqta çığışı belän Tön’yaq Afrikadan bulğan ike bertuğan tarafınnan yasaldı.
“Je Suis Charlie” xaştegı waqiğada üterelüçelärgä yaqlaw öçen urnaştırıldı. Ämma “Je Suis Ahmäd” tawışsız-tınsız ğına onıtıldı.
Bälki dä, “Çarli Hebdo”nıñ saqlawçısı Ahmädneñ sörtelüeneñ ber säbäbe dä Tön’yaq Afrikalı möselman buluı ide.
Mağreb cämäğäte çığışı belän Tön’yaq Afrikadan bulğan franśuzlarnıñ “möselmannar” yäki “xaqiqi bulmağan” franśuz watandaşları bularaq idari, säyäsi häm ideologik yaqtan yarlıq tağıluı arqasında franśuz cämğiyätenä integraśiyälänü öçen köräş alıp bara.
Franśuz “möselmannarı” üzenä kürä dini tanıqlıq tozağına töşerelgän wazğiyättä häm İslami kommunalizm törkeme yäki möselmannarnıñ barısınıñ da monolit cämäğät bularaq bergä tuplanuı nigezdä franśuz säyäsätçeläre tarafınnan tudırılğan wazğiyät.
İslamofobiyanıñ şuşındıy problemağa äylänüeneñ ber säbäbe Franśiyädäge “radikal” möselmannar sanınıñ bik küp buluı tügel, İslami êtiketnıñ rasaçıl uzğanlığı belän şöğillänüne kire qaqqan cämğiyättä ıruğ häm êtnik üzgäleklärne tanıtu öçen qullanıluı.
Häm bu köteklek şuşındıy kolonialist uzğanlıqqa duçar buluçılarnıñ onıqlarına bügen Franśiyädä niçek möğamälä kürsätelüenä tä’êsir itä.
Bu yök ni qadär borınğı soñ?
Franśiyäneñ Tön’yaq Afrika belän mönäsäbäte 1830da Aljirnıñ räximsezçä kolonizaśiyälänelüe belän başladı.
Tunis häm Marokko 1956nçı yılğa qadär franśuz kontrole astında qalğan bulsa, Aljir 1962nçe yılda Franśiya belän 10 yıl barğan qanlı suğıştan soñ bäysez bula.
Bu suğışnıñ qırıslığı häm franśuz rejimı tarafınnan gazaplawnıñ sistemalı buluı, distä yıldan soñ bu raslandı, bügen äle dä bäxäsle mäs’älä bulırğa däwam itä.
Äytik, franśuz tarixçıları kolonizaśiyäläwe waqıtında 250 meñ aljırlınıñ üterelüen äytä. Aljirlılar isä 1,5 million keşeneñ üterelüen belderä.
Aljirnıñ Franśiya belän ütkärgän suğıştağı sannar mäs’äläsendäge ızğış nigä bügen möhim, dip sorıy alasız. Ägär franśuz intellektualları ber millionnan kübräk aljırlını üz tarixi yazmalardan de-fakto sörtä ala ikän “Çarli Hebdo’nıñ çığışı belän Aljirdan bulğan franśuz saqlawçısı Ahmäd Märabätne dä onıtu awır tügel.
İslamofobiya bilgele ber zatlarnıñ Franśiyanıñ töp êlementlarınnan berse bularaq qabul itelä alınmayaçaq däräcädä mädäni yaqtan çit kürengän rasaçılıq.
Iruğ häm rasaçılıq çığışı belän Aljirdan bulğan franśuzlarnıñ, marokkolılarnıñ, tunislılarnıñ häm çığışı belän törek bulğan franśuzlarnıñ yäşäyeşeneñ üzägendä tora. Fäqät Franśiyädäge watandaşlıqların häm sośial’-iq’tisadi torışların nigezdä bilgeläwçe närsä alarnıñ möselman buluı.
Franśiyädäge êtnik azçılıqlar cämğiyätneñ çitendä qaluın däwam itä häm bu da ıruğ häm êtnik tamırnı bilgeli.
Häm azçılıqlar franśuz bularaq qabul itelmägän yäki aqtänle itep kürenmägän oçraqta marginal bulıp qalırğa däwam itäçäklär.
Miña töşençäläregezne äytegez häm añlatmalarığıznı TRT World Youtube kanalına yazıp qaldırığız.
