Törkiyäneñ Ganadağı suqır häm çuqraq balalarğa yärdämnäre

Afrika törle etnik törkemnärdän barlıqqa kilgän illärdän torsa da urtaq xätergä iyä. Başqa qitğalarnıñ kiresenä Afrikada qayğı-xäsrät,köyeneç tä, şatlıq-söyeneç tä böten qitğağa bik tiz tarala. Könbatış küzlegennän çığıp qarağanda här qara tänle keşe afrikalı tügelme? Könbatışlılar yäisä tağın da alğa kitkän xalıqlar afrikalılar arasındağı ayırmağa tuqtalunı da küp waqiıtta kiräksez dip taba. Alarnı barıbız da ber ük törle itep kürä.

Qızu ber könne öylä säğätlärendä Sudannıñ Darfur töbägendä siräk oçrıy torğan ağaçlardan berseneñ külägäsenä utırıp Darfur vilayät başlığı belän äñgämä qorıp cibärüebezne xäterlim. Ul waqıtta Darfurğa ber törkem xälendä kilgän idek. Darfur vilayät idaräse başlığına”İlegezdä şulxätle küp cirastı baylıqları,neft bar. Bolar çığarılsa xäzerge problemalarığız bulmas ide”dip äyttek. Vilayät idaräse başlığınıñ cawabı Afrikanıñ urtaq xäteren çağıldıra ide. Ul “Ägär ul çığanaqlar eşkärtelä başlasa fäqirlegebezgä watandaşlar suğışı da östäler.Bez xäzergä barı tik yarlı. Ul waqıtta qardäşlärebez, tuğannarıbız belän dä suğışırğa mäcbür bulaçaqbız”digän ide. Tormış Darfurdağı vilayät idaräse başlığı äytkänçä buldı. Zamança däwlätlär kilep Darfurnıñ tabiği baylıqların üz qulına töşerde. Ozaq däwam itkän suğıştan soñ Sudan belän Darfur bülende.

Afrikalılar Ganada qitğanıñ berençe imperatorlığın qordı. Qabilälär xälendä ütkännärdän saqlap qalğan ğoref-ğadätläre belän tınıç şartlarda yäşäwlären däwam itterde.  Bu awrupalılar belän berençe tapqır oçraşqançı däwam itte. Gana yar buylarına berençe bulıp portugallar kilde. Annan soñ qalğan awrupalı kolonizator illär Ganağa qoral birep altınnarın aldı. Gana – dönyada altın yatmalarına iñ bay illärdän berse. İnglizlär Ganağa Altın yar buyı dip isem quştı. Könbatışta da ul ozaq waqıtlar bu isem belän belende. Şaxtalar belän bergä awıl xucalığı öçen dä uñdırışlı tufraqlarğa iyä bulğan Gana ğasırlar däwamında ekspluatatsiyälände. Ekspluatatsiyäläwne elekke kebek däwam itterü mömkin bulmağan 20 nçe ğasır urtalarında isä Gana Afrikada bäysezlegen iğlan itkän berençe qara tänlelär ile buldı. Ämma kolonizatorlar Ganağa yänä dä tıñğılıq birmäde. İl 1950 nçe yıllarda bäysezlegen iğlan itkännän soñ här 5 yılda 1 tapqır diyärlek xärbi tüntäreleş tormışqa aştı. 2000 nçe yıllarda Ganada öleşça totrıqlılıq urnaştı. Xäzerge waqıtta ildä 25 million keşe yäşi. İqtisadi kürsätkeçlär här yıl tağın da yaxşıra bara. Ämma ildä ber keşegä turı kilüçe milli tabış 1500 dollar tiräsendä. İldä sälamätlek saqlaw häm belem birü kebek töp ixtıyaclar xalıqara oyışmalar yärdämnäre belän qanäğätländerelä. İldä balalar ülemnäre dä bik yuğarı. Ayıruça bizgäk kiñ taralğan. Xalıqara yärdäm oyışmaları yärdäm aqçaları belän başta üzlärenä ofislar tözi. Alarnı saqlayaçaq xezmätkärlär ala. Yullarda batmıy torğan yaxşı ,qimmätle avtomobillar satıp ala. Bu çığımnardan qalğan aqçalar belän yarlı afrikalılarğa yärdäm itä.

Monda da böten dönyada yärdämnäre belän tanılğan Törkiyä eşkä kereşä. Törkiyäneñ räsmi yärdäm oyışmaları yuğarıda sanap kitelgän lyukslar öçen aqça sarıf itmi. Alar ul ildäge xalıq arasında yäşäp, alar utırğan avtobus-avtomobillärgä utıra.

 Törkiyä ilbaşı Räcäp Tayyip Ärdoğan ,xäläl cefete Äminä Ärdoğan häm eşmäkärlär törkeme uzğan aylarda Ganağa säfär qıldı. İlbaşı häm eşmäkarlär wäkillege ike yaqlı söyläşülär ütkärgändä ilbaşınıñ xäläl cefete Äminä Ärdoğan yätimnär yortına bardı. Biredä äyterseñlä ğasırlarnıñ kolonizatsiya ezlären kürergä mömkin ide. Ämma bu yätimnär yortınıñ tağın ber üzençälekle yağı bar .Monda 4 yäştän alıp 12 yäşkä qadär 80 çuqraq bala qala. Çuqraq häm söyläşä almawçı balalar qunaqlar häm Ämina Ärdoğan belän biyülär başqardı. Alarğa bu mömkinlekne  isä Törkiyäneñ yärdäm oyışması tudırdı. Törek xezmättäşlek häm koordinatsiya agentlığı biredäge 80 balağa işetü cihazları alıp kilgän ide.   Qayber balalar işetep häm moña bäyle räweştä söyläşä dä başladı. Qalğannarı öçen dä bu mömkinlek bar .Törek xezmättäşlek häm koordinatsiya agentlığı alarnı meditsina tikşerüläre aşa uzdırıp kiräkle cihazlarnı ezli başldı. Äminä Ärdoğan Gananıñ yäş xalqı häm bay potentsialın döres itep qullanğanda ilneñ kiläçäge ömetle buluın citkerde.

Gana Törkiyä kebek ber imperatorlıqnıñ kiñ qırlı mädäniyatına iyä.Duslarınıñ yärdämnäre belän ul tağın da yaxşı wäzğiyättä bulaçaq.Ul dus il Törkiyä böten Afrikadağı kebek Ganada da  tuğanlıq, qardäşlek orlıqların çäçep,çuqraq balalarnıñ işetüenä mömkinlek tudıraçaq.

SBügenge yazmabızda Törkiyä “Qızılay” yärdäm oyışmasınıñ matbuğat kiñäşçese Sälahattin Bostannıñ Gananıñ qısqaça tarixı, Törkiyäneñ Ganağa qarata totışı ,Törkiyäneñ Ganadağı suqır häm çuqraq balalarğa yärdämnäre xaqında fikerlären citkerdek.