Bergama mädäni peyzaj mäydanı

 Törkiyäneñ könbatışı ayıruça Ägäy diñgeze yar buyına yaqın urnaşqan töbäklär arxeologik cähättän şaqtıy bay. Bergama mädäni peyzaj mäydanı şundıy töbäklärneñ berse. İzmirgä yaqınça 100 çaqrım yıraqlıqta urnaşqan älege mäydanda törle çorlarda şaqtıy mädäniyat yäşägän ,biredä keşelek üseşeneñ möhim êtapların çağıldıruçı tarixi şähär manzarasın kürergä mömkin.

Möhim mädäniyat häm sänğät’ üzäge bulğan Bergama 2014 nçe yılda YUNESKOnıñ bötendönya mirası isemlegenä kertelä.

Bergama mädäni peyzaj mäydanı êllinistik,Rim,Könçığış Rim häm Ğosmanlı däwerlärenä qarawçu qatlamnarnı üz êçenä ala. Törle mädäniyatlarnıñ ber-ber artlı urnaşuı Bergamada tiñsez arxitektura barlıqqa kiterä.

Töbäk 9 öleştän tora.  

Antik tekstlarda Pergamon bularaq telgä alınğan şähär bezneñ êrağa qadär 200 nçe yıllarda Attalos dinastiyäse başqalası häm mädäni,fänni,säyäsi üzäk bula. Ğıybadätxanä,saray häm teatrlar belän bergä biredä zur kitapxanä dä tözelä.

Bergama bezneñ êrağa qadär 133 nçe yılda rimlılarğa küçkännän soñ ul däwerneñ iñ möhim sälamätlek saqlaw üzäklärennän berse bularaq qabul itelgän Asklepiy qorıla.

Şähär Vizantiya däwerendä ähämiyäten yuğalta başlıy. Säwdä yullarınıñ üzgärüe Bergamanıñ urta zurlıqtağı qasabağa äwerelüenä säbäp bula.

Antik şähär 14 nçe ğasır başında Ğosmanlı imperatorlığı xakimiyatenä kerä. Bu däwerdä kiñäyä häm yaña mädäni üzgäreş kiçerä. Ğosmanlı mädäniyatın çağıldıruçı munçalar, küperlär, yulawçılar yortları, bazarlar tözelä.

Bergamada berençe qazu êşçänlekläre 1870 nçe yıllarda başlana. Bügenge köndä antik şähärneñ zur öleşe cir östenä çığarılğan. Qazu waqıtında çığarılğan tabıldıqlarnıñ  ber öleşe Törkiyäneñ täwge arxeologiya muzeyı bulğan Bergama muzeyına quyılğan.

Patşa ğailäse, citäkçelär häm komandirlar yäşäwçe Bergama Akropole iskitkeç miğ’mari üzençäleklärgä iyä. Töbäkneñ iñ möhim äsäre bulğan Afina ğıybadätxanäseneñ bügenge köndä barı tik nigezläre genä saqlanıp qalğan. Töp öleşe Berlindağı Pergamon muzeyında tora. Tağın ber möhim äsär bulğan Zeus qorban çalu taşı da Berlindağı muzeyğa quyılğan.

Agora ğıybadätxanäse, Dionis ğıybadätxanäse häm üz waqıtında 200 meñ kitap urın alğan kitapxanä ähämiyätle äsärlär bulıp tora. Kitaplarnı rimlı komandir Markus Antonius tuy büläge bularaq Misır patşabikäse Kleopatrağa büläk itkän dip farazlana.

Borınğı grek häm Rim śivilizaśiyälärendä ğıybadätxanälärdän soñ iñ möhim äsärlär - teatrlar. Bergama teatrı taw itägenä tözelgän.Ul yaqınça 10 meñ keşe sıydırışlı.

Tübän şähär dip belengän öleştä agora,skul’ptura mäktäbe,öylär häm  Serapis ğıybadätxanäse bar. Rim xristianlıqqa küçkännän  soñ çirkäwgä äwerelgän ğıybadätxanä İncildä äytelgän 7 çirkäw arasında urını belengän berdänber çirkäw.

Demeter ğıybadätxanäse,sport bäygeläre öçen tözelgän gimnaziya - şähärneñ başqa ähämiyätle äsärläre.

Antik şähärdä mediśina üzäge dä bar. Sälamätlek häm tabiplıq täñrese Asklepiy isemendäge üzäk şul uq waqıtta dönyanıñ täwge psixiatriya xastaxanäse bularaq ta belenä. Biredä tıyp tarmağında tikşerenülär alıp barılğan häm törle däwalaw ısulları qullanılğan.

Anadolunıñ bu antik qalasın kürü öçen Bergamaga kilüçelärgä şifalı termal’ sulardan faydalanırğa , cirle rizıqlardan tulum sırı häm lokma täm-tomın tatıp qararğa kiñäş itäbez.