Törkiyädä sälamätlek häm turizm 28

Bügenge yazmabızda Törkiyäneň tönyağında, Qara diňgez töbägendä urnaşqan Tokat şähärenä barırbız. 6 meň yıllıq tarixı buyı şaqtıy tsivilizatsiyane yäşätkän Tokatnı tarixi häm turistik üzençälekläre belän ber rättän iyä bulğan termal’ çığanaqları belän tanıtırğa tırışırbız.

Rim imperatorı Juliy Tsezar’nıň “Veni, vidi, vici”, yägni “kildem, kürdem, ciňdem” süzlären härkem beläder. Läkin Tsezar’nıň bu süzlären Törkiyäneň Tokat şähärendä äytüen äz keşe belä. Bu waqiğa b.e. qadär 47nçe yılda bula. Juliy Tsezar’ citäkçelegendäge Rim armiyase Tokat şähärenä qarağan Zile ilçäsendä Basfaros patşası Farnake 2nçeneň armiyase belän oçraşa. Rim armiyase qırıs häm qanlı uzğan suğışta zur yuğaltular kiçersä dä, ciňü yawlıy. Tsezar’ qazana. Ul 5 säğattä ciňü yawlawın Zile nığıtmasınnan Rimğa qısqa, läkin mägnäle xat belän citkerä. Xatta tübändägeçä yaza: “Kildem, kürdem, ciňdem.”

Rimlılardan elek tä, alardan soň da şaqtıy tsivilizatsiya üz ezen qaldırğan 6 meň yıllıq tarixı bulğan şähärder Tokat. Tarix buyı möhim säwdä häm mädäniyät üzäge bula ul, 14 däwlät häm küp sandağı bilekkä öy xucalığı rolen başqara. Xettlar, Friglar, Rimlılar, Vizantiyalelär, Danişmendillär, İlhanlılar, Sälcuqlılar häm Ğosmanlılar - Tokat belän citäklägän zur däwlätlärdän barı tik qayberläre. Muzeyğa oxşağan şähärneň här poçmağında tarixnıň törle çorlarınnan qalğan äsär häm qorılmalarnı kürergä mömkin. B.e. qadär 3000 yıl elekkedänq alğan Maşat Höyük, Rim häm Vizantiya çorlarınıň möhim şähärärennän bulğan Sepastopolis borınğı şähäre, Sälcuqlılar waqıtınnan qalğan Tokat nığıtması, Ğosmanlı miğmarınıň iň güzäl ürnäklärennän bulğan tarixi Taşhan, Ali Paşa mäçete, Behzat mäçete, Ulu mäçete – bu äsärlärdän qayberläreder.
Tokat ütkänneň törle çorlarınnanq alğan tarixi äsärläre belän bulğanı qadär tabiğıy güzällekläre belän dä iğtibar cälep itä. Pazar ilçäsendä urnaşqan “Ballıca mäğaräse” bu tabiğıy güzälleklärdän berseder. 3 million yarım yıl elek barlıqqa kilüe çamalanğan bu cirastı mäğaräse 7 qat häm 9 zaldan tora. İskitkeç stalaktit häm stalagmitlar urın alğan zallardağı tös kompozitsiyase kürüçelärne sixerli. Bu zallarnıň härberse üzgä. Cirle xalıq zallarğa birgän isemnär alarnıň üzençäleklären dä kürsätep tora. Alardan qayberläre tübändägelär: suğan zalı, tuňdırma zalı, yarqanat zalı, qazılmalar zalı häm gömbäle zal. Dönyadağı sanawlı mäğarälärdän bulğan Ballıca mäğaräseneň astma xastalıqların däwalawın da äytep uziq. Mäğaräneň atmosfera belän çağıştırğanda 4 tapqırğa saf kislorodı tın alunı ciňeläytkäne öçen astma belän integüçelär älege mäğarädä gizgän waqıtta awırlıq kiçermi.

Tarixi häm tabiğıy güzällekläre belän ber rättän Tokat termal’ su çığanaqları belän dä tanılğan. Sulusaray häm Reşadiye termal’ çığanaqları Tokattağı tanılğan şifalı sular.

Sulusaray suları Artova ilçäsenä qarağan Sulusaray rayonında urın ala. Termal’ sularnıň çığanağı Sebastopolis borınğı şähärendäge Nicepolis xäräbäläre arasında urnaşqan. Latinçada “Zur şähär”ne aňlatuçı Sebastopolis - Ellinistik, Rim häm Vizantiya çorlarınıň möhim şähärlärennän berse. Sulusarayda ütkärelgän arxeologik qazularda mäçet häm çirkäw kebe kul çordan qalğan şaqtıy qorılma bar. Mondıy iske urında urnaqan Sulusaray termal’ sularınıň tarixı da elekke çorlarğa qadär barıp totaşa. Tarixi çığanaqlarğa küz salğanda Çermikönü termal’ suları bularaq ta belenüçe Sulusaray şifalı sularınıň Rim, Vizantiya, Sälcuqlı häm Ğosmanlı çorlarında da qullanıluı aňlaşıla. Tozlı, sulfatlı häm beraz töçe bulğan sularnıň cılılığı - 55 däräcä tiräse. Cirle xalıq, ayıruça, cäy aylarında kilgän Sulusaray termal’ sularınıň revmatizm belän ber rättän nevralgiya häm tire xastalıqlarında bulışuı belenä.

Tokat vilayätendäge ikençe termal’ çığanaq isä – Reşadiye ilçäsendäge Reşadiye şifalı sularıdır. Kızılnarat häm qayın ağaçları arasında urnaşqan termal’ çığanaq şifalı suları qadär tabiğıy güzällekläre belän dä iğtibar cälep itä. Tokat şähärenä 90 çaqrım yıraqlıqta urın alğan Reşadiye termal’ suları Kelkit yılğası yanındağı Kelkit üzänlegendä urnaşqan. Mondağı 48-52 däräcädäge sular kaliy, natriy häm magniy cähatennän bik bay. Ütkärelgän tikşerenülärdä Reşadiye termal’ sularınıň revmatizm xastalıqları belän ber rättän buın awırtularında, stressta, ortopedik operatsiyalärdän soň häm sport belän şöğillängän waqıtta barlıqqa kilgän yaralanularda faydalı.