Törkiyä häm dönya waqiğaları 102

Ramazan Gözänneñ "Törkiyä-Gretsiya mönäsäbätlärendä energetika säyäsäte" yazması.

146336
Törkiyä häm dönya waqiğaları 102

5nçe-6nçı dekabr könnärendä Afinada Törkiyä häm Gretsiya mönäsäbätläreneñ böten yaqları diyärlek quzğatılğan söyläşülär ütkarelde. İke kön eçendä Premyer-ministrlar Dawıtoğlu häm Samaras belän yanındağı küp sanda ministr, byurokrat, eşmäkär häm säyäsmännär Törkiyä-Gretsiya mönäsäbätlären häryaqlap tikşerde. Kön tärtibeneñ üzägendä Törkiyä- Gretsiya yuğarı däräcäle xezmättäşlek şurasınıñ 3nçe cıyılışı belän bergä şura qısalarında unnarça mäs’älägä tuqtalıp uzıldı.

Bu qısada uzdırılğan söyläşülärne öç törkemgä ayırıp qararğa mömkin. Berençese, iqtisad, säwdä, transport, turizm, mädäniyät häm oxşaş ölkälärne üz eçenä alğan mäs’älälär. İkençese, tışqı säyäsät, iminlek häm Törkiyäneñ Awrupa Berlege äğzalegenä qağılışlı temalar. Öçençese isä, nigezdä funktsional ölkä buluı belän bergä şuşı kön tärtibendä baş rol uynawçı energetika mäs’äläse. Açıq itep äytergä kiräk bulsa, säfärneñ töp säbäbe häm kön tärtibeneñ töp teması – energetika mönäsäbätlären qızıqsındırğan mäs’älälär ide. Qalğannarı isä – tämamlawçı elementlar ide.

Şulay da başqa mäs’älälärneñ ähämiyätsez yäki ikençe däracädäge möhimlegenä iyä buluın äytep bulmıy, älbättä. Çönki Törkiyä-Gretsiya mönäsäbätläre böten kileş här mäs’älä ikençese belän yaqınnan bäyle, teläsa qaysı ber mäs’älädäge awırlıq, problema qalğannarına da tiskäre yoğıntı yasıy.

Energetika xezmättäşlege taraflarnıñ berençe çiratta tışqı säyäsättä uñay mönäsäbätlär urnaştıruın, annan soñ isä böten problemalarnıñ tınıçlıq eçendä xäl itüen mäcbür itä. Mäs’älälär arasındağı şuşı ike yaqlı bäylelek illär arasındağı ike yaqlı bäylelekkä dä tä’sir itä.

İke il arasındağı söyläşülärneñ häm energetika mäs’äläseneñ alğı planğa çığuınıñ waqıtı cähätennän ike säbäbe bar. Berençese, soñğı atnalarda Törkiyäneñ wazğiyäten energetika iminlege cähätennän tağın da alğı planğa çığarğan täräqqiyätlär buldı, Premyer-ministr Dawıtoğlunıñ Bağdat häm Ğiraq regional körd citäkçelege belän tabiği gaz häm neft kileşüläre, Amerika Quşma Ştatları vitse-prezidentı Biden da qatnaşqan Atlantika Şurasınıñ energetika häm iqtisad temalı cıyılışı, Rusiyä Federatsiyäse Däwlät başlığınıñ strategik Änkara säfäre waqıtında yasalğan belderülär häm tözelgän kileşülär.

Bu täräqqiyätlärneñ bötenese dä xalıqara energetika säyäsäte häm Törkiyäneñ bu säyäsättäge kritik torışı belän bäyle. Tabiği gaz häm neft çığanaqları yağınnan fäqir bulğan Törkiyä eşläp çığaruçı häm qullanuçı illärneñ yäki töbäklärneñ yul çatında urnaşqan. Xäzer inde Törkiyä şuşı geopolitik torışın häm eşläp çığaruçılar häm qullanuçılar, häm dä dönya faydasına täqdim itärgä tırışa.

Älbättä, xalıqara energetika iminlegenä öleş kertüçe Törkiyäneñ üz ixtıyacların qänäğätländeräçäge häm mänfäğätlären arttıraçağı da mäğlüm.

Törkiyäneñ bu östenlegen qullana aluı öçen bäyläneşle aktyorlar belän mönäsäbätlärendä häm tışqı säyäsättä tınıçlıqnı, totrıqlılıqnı häm ışanıç faktorın üsterüe, qamilläşterüe zarur. Bu cähättän Kipr häm Könçığış Urta diñgez energiya çığanaqları belän bäyle krizislarnıñ xäl itelüe bik möhim. Dawıtoğlunıñ Afina säfäreneñ ikençe häm, bälki dä, tağın da kritik säbäbe näq menä şuşında ide. Söyläşülärdä taraflar yasağan yullamalar Könçığış Urta diñgezneñ energiya çığanaqlarınıñ urtaq mänfäğät öçen qullanıluı häm monıñ öçen böten problemalarnıñ xäl itelüe yünäleşendä ide. Biredän şuşındıy näticä çığa: Törkiyä häm Gretsiya töbäktäge energiya çığanaqlarınıñ çığarıluı häm dönyağa citkerelüe mäs’äläsendä xezmättäşlek urnaştıraçaq.

Energetika xezmättäşlegeneñ başqa ber yağı da – Rusiyä tabiği gazınıñ Törkiyä häm Gretsiya aşa Awrupağa eksportlanıluı proyektı. Putinnıñ Änkarada açıqlağan “Könyaq ağım”nıñ ğämäldän çığarıluı häm urınına yaña tabiği gaz ütkärgeçeneñ salınuı qararı Törkiyä-Gretsiya mönäsäbätläreneñ köçäytelüen dä zarur qıla. Bu räweşle tormışqa aşırılaçaq Rusiyä-Törkiyä- Gretsiya ütkärgeçeneñ Awrupa illäreneñ ixtıyacın qänäğätländerä alaçaq.

Söyläşülärdän çıqqan näticä: Törkiyä häm Gretsiyanıñ individual häm ber yaqlı tügel, urtaq xäräkät itäçäge ömete. Bu añ-belem häm iradä çınnan da bik möhim, çönki Törkiyä häm Gretsiya Könçığış Urta diñgez häm Ägäy diñgeze kebek mäydannarnıñ urtaq qullanuçıları. Dawıtoğlunıñ äytkäne kebek, bu diñgezlärneñ illärne berläşterüçe “tınıçlıq” bocrası buluı mömkin. Xätta Ägäy häm Urta diñgez Törkiyä häm Gretsiya yanında İslam häm xristian dönyaların ber-bersenä totaştıruçı “tınıçlıq küpere” kebek.

Monıñ buldırıla alınuı öçen taraflarnıñ pozitiv, uñay tışqı säyäsät totışın kürsätüe häm ike mäs’älädä köçle xezmättäşlek urnaştıruı zarur. Bolardan berençese, Kipr mäs’äläseneñ döres itep, sawlıqlı häm daimi bularaq xäl itelüe, ikençese dä, Törkiyäneñ Awrupa Berlegenä äğza buluı aldındağı kirtälärneñ beterelüe şartı. Bu kirtälärne Gretsiya häm Kipr grek citäkçelegeneñ buldıruın da äytep uzarğa kiräk.

Afina söyläşülärennän çıqqan näticälär bu ike mäs’älädä dä optimistik atmosfera tudırdı. Samarasnıñ “Törkiyäneñ Awrupa Berlege äğzalege Gretsiyanıñ faydasına häm yaqlanaçaqtır” häm Dawıtoğlu’nun: “Köçle Gretsiya – Törkiyäneñ mänfäğätenä turı kilä” açıqlawları diplomatik jest bularaq qına qalmasqa tiyeş. Törkiyä häm Gretsiya uzğan ğasırdağı tartqalaşuçan häm cimerüçe säyäsätlärennän waz kiçärgä, xezmättäşlekkä häm konstruktiv säyäsätlärgä yünälergä tiyeş.

Älbättä, Afinada xasil bulğan uñay moxitnıñ ike il arasındağı yöz yıllıq problemalarnı tiz räweştä beterüen kötmäskä kiräk. Ämma, kim digändä, yaña, saf ber başlanğıç bula ala, energetika kebek strategik çara bu yünäleştä forsat tudıra ala, Bu uñışlı räweştä başqarıla alınaçaqmı, yuqmı ikänlegen waqıt kürsäter.


Etiketlar:

Bäyläneşle xäbärlär