Ayaz Ğiläcev (Ğıyläcev)
Töreklär häm tatarlar: urtaq qıymmätlär 20/19
Kürenekle ädip Ayaz Ğiläcev (Ğıyläcev) turında qısqaça yazma
1928nçe yılnıñ 17nçe ğıynwarında Tatarstannıñ Sarman rayonındağı Çuqmarlı awılında dönyağa kilgän Ayaz Ğıyläcevnıñ talantı tatar ädäbiyatınıñ böten janrlarında da kiñ açıla: ul kürenekle prozaik, üzençälekle dramaturg, osta publiŝist, oçerkist häm, älbättä, ütken tänqıyt’çe bularaq tanıla. Tatarstannıñ xalıq yazuçısı, Tatarstannıñ Ğabdulla Tuqay häm Rusiyäneñ Maksim Gor’kiy isemendäge Däwlät büläkläre, Tatarstan Yazuçılar berlegeneñ Ğayaz İsxaqıy isemendäge ädäbi premiyäse laureatı,Tatarstannıñ häm Räsäyneñ atqazanğan sänğat’ êşleklese Ayaz Ğıyläcevnıñ icadi mirası xaqlı räweştä 20-21nçe ğasır tatar ädäbiyatınıñ iñ qıymmätle xäzinäse, ädäbi-mädäni baylığı bulıp sanala, çönki ul-ädäbi däwerne yañarış çorına alıp kergän, milli üzañnı, fiker kütäreleşen äzerlägän, yäşäw mäğ’näsen millätkä xezmättä kürgän ädip.
Tatar ädäbiyatı klassigı Ayaz Ğıyläcev icatı yıllar ütü belän dä tatar uquçısı öçen genä tügel, başqa xalıq wäkillärenä dä qızıqlı. Anıñ äsärläre başqa tellärgä dä tärcemä itelä, çit illärdä taralış ala, meñlägän tiraj belän satıla. Xäzerge waqıtta Ayaz Ğıyläcevnıñ äsärläre törek, rus häm vengr (macar) tellärenä tärcemä itelgän. Ayaz Ğıyläcev icatı belän törek uquçısın tanıştırğan Fatix Qutlu tatar ädädiyatı klassigın üz ostazı dip atıy. Ul yazuçı belän 2000nçe yılda tanışa.
Söyläşü waqıtında Fatix Qutlu Ayaz Ğıyläcevqa: ”Qaysı äsäregezneñ törek telenä tärcemä itelüen telär idegez?’’- digän sorawına Ayaz Ğıyläcev ike dä uylap tormıyça: “Öç arşın cir” äsäre, - dip cawap qaytarğan.
2002nçe yılda Ayaz Ğıyläcev baqıylıqqa küçkännän soñ, anıñ bu telägen üzenä äytelgän wasıyät’ dip qabul itkän Fatix Qutlu tärcemä êşenä kereşä. Äsär aldan uq planlaştırğan tösle, 2008nçe yılda ädipneñ 80 yıllığına büläk räweşendä Törkiyädä basılıp çığa häm törek xalqı kitapnı bik cılı qabul itä. ”Öç arşın cir” tärcemäse “Avraziya” Yazuçılar berlegeneñ “Törki tellärdän törekçägä iñ yaxşı roman tärcemäse” nominaŝiyäsendä premiyägä layıq bula.
Törek telendä roman biş tapqır basılğan, ğalimnär, yazuçılar arasında da ul yañğıraş tudırğan. Şunnan soñ Fatix Qutlu “ Comğa kön kiç belän” äsären tärcemä itärgä alına. Ul 2013nçe yılda näşer itelä. Nihayät’, törek xalqı Çıñğız Aytmatov qına tügel, Ayaz Ğıyläcev digän yazuçı da barlığın kürä.
“Ayaz Ğıyläcev fän,ädäbiyat ölkäsendä tanılğan öçen anıñ ike äsäre genä citmi. Şuña da min anıñ unber äsären tärcemä itmiçä tuqtamasqa buldım. Bügenge köndä, Tatarstannıñ häm tatar milläteneñ iñ zur ädibeneñ “Yara” poveste,“Yazğı kärwannar” äsäreneñ tärcemäläre äzer. Kiläçäktä mine Ayaz Ğıyläcevnı törki dönyada tanıtqan şäxes bularaq telgä alsalar, bu minem öçen iñ zur bäxet”,- di Fatix Qutlu “Tatar inform” xäbärçese Güzäl Nasıybullina belän bulğan äñgämäsendä.
Törek yazuçısı, fännär kandidatı Hösäyen Bargan da Ayaz Ğıyläcevnıñ tatar ädäbiyatında tirän êz qaldırğan oluğ ädiplärneñ berse ikänlegen, törek telendä ber-ber artlı uqığan “Öç arşın cir”,”Comğa kön, kiç belän…”,”Yazğı kärwannar”, ”Yara” povest’ları anıñ tatar ädäbiyatında ğına yügel,
dönya süz sänğatendä mäñge sulmaslıq, şiñmäslek göllär qaldırğan olpat ber şäxes ikänlegen “Şanlı saqçı” isemle yazmasında iskärtep ütä.
Şöker, tatar xalqınıñ dönyağa kürsäterdäy yazuçıları da, alarnıñ icatın öyränüçe ğalimnäre dä küp. Törkiyäneñ İstanbul şähärendäge Fatix universitetı filologiya fakul’tetınıñ törki tellär bülege doŝentı Abdulqadıyr Çäkiç ädibebez Ayaz Ğıyläcev äsärlären üzeneñ dissertaŝiyä teması itep alıp, alarnı öyränä. Bu turıda da Tatarstan Yazuçılar berlege äğ’zası, tärcemäçe Fatix Qutlu üzeneñ tuğan cire Törkiyägä barıp qaytqaç, ber küñelle xäbär bularaq citkerä, dip belderä Söembikä Kaşapova “Mädäni comğa” gazetı xäbärçese.
“Ayaz Ğıyläcev dönyaküläm tanıluğa layıq. Şunısın da äytergä telim: Tatarstanda Miläüşä Xäbetdinova, Güzäl Säğıytova kebek xörmätle ğalimälär bar. Alar Ayaz Ğıyläcev icatın bik centekläp öyränep, fänni xezmätlär yaza. Fatix Qutlu da ädipneñ icatı häm tormışı turında ätraflı belä. Bez bergäläp alınsaq, talantlı yazuçı icatın dönyağa tanıtırbız, inşalla,”- dip añlata İstanbulnıñ Fatix universitetınıñ törki tellär bülege doŝentı Abdulqadir Çäkiç.
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığanaqlar:
1)Xabetdinova M.,”Tatar säxnäsendä-Ayaz Ğıyläcev prozası.”.Qazan utları jurnalı.15.01.2018.
2)”Tatar-inform”da Ayaz Ğıyläcev äsärlären çit tellärgä tärcemä ittelär.
https://tatar-inform.tatar>2017/10/19
3)Ayaz Ğıyläcev äsären törki dön’yağa törek keşese tanıta.
4)Bargan H.,”Şanlı saqçı”.Qazan utları jurnalı.04.2019.
