Әүлия Чәләбинeң “Cәяxәтнaмә” әсәрe: 3нчe тoм - Äwliyä Çäläbineñ “Säyäxätnamä” äsäre: 3nçe tom
Төрeк сәяxәтчeләрe күзлeгeннән 08 / Törek säyäxätçeläre küzlegennän 08
Әүлия Чәләбинeң “Cәяxәтнaмә” әсәрe: 3нчe тoм
Bilgele bulğança, säyäxätnamä - säfär qıluçı, säyäxät itüçe keşeneñ uquçığa tanış bulmağan cirlär, illär, xalıqlar turında beleşmälär birüe, yazm Bügenge yazmabıznı Törkiyäneñ êzlänüçe yazuçılarınnan Säyet Ali Qahraman belän tarixçı häm şul uq waqıtta tärcemäçe bulğan Yücäl Dağlınıñ xezmätlärenä nigezlänep äzerlädek.
alar, köndälek, jurnal, oçerk, memuar formasında törle waqıyğalar-xällärne xikäyäläwe, säyäxät näticäsendä avtornıñ üze kürgän waqıyğa-xällärne taswirlap yazğan äsäreder.
Dön’yanı yartı ğasır buyınça säyäxät itep, üzeneñ kürgännären süzläre belän çeltär kebek bizäklägän Äwliyä Çäläbi Anadolu, Ğaräbstan, Rumäli öçlegendä yasalğan säyäxätläre, bu yullarda kiçergän qızıqlı waqıyğalar, ähämiyätle urınnar, iskitkeç maturlıqlar belän üzeneñ xikäyäsen ürmäküç päräwezedäy ber-bersenä bäyläp yaza. Törkiyäneñ iske başqalalarınnan Kon’ya häm Ädirnä şähärläre bu “Säyäxätnamä” kitabınıñ öçençe tomında iñ populyar şähärlärennän bularaq ähämiyätle urın alıp tora.
Ğosmanlı däwereneñ kürenekle säyäxätçese Äwliyä Çäläbi üzeneñ un tomlıq “Säyäxätnamä” kitabınıñ öçençe cıyıntığında Kon’ya belän Ädirnädän tış Törkiyäneñ Antak’ya, Kaysäri, Urfa, Maraş, Sivas, Yozgat, Çanqırı şähärläre häm Dimäşq, Sofiya, Ğazzä, Mädinä, Mäkkä şähärlärendäge säyäxätläre turında da añlata. Äwliyä Çäläbi här säfärenä, säyäxätenä çığar aldınnan Allahı Täğalädän êşläreneñ ciñel buluı öçen doğa itä, Allahtan yardäm sorıy.
Säyäxätçe bulu Äwliyä Çäläbigä dönyanıñ törle illären, törle xalıqların kürü mömkinlegen birä. Şuña da anıñ yazası temalarınıñ küplegen, äytergä telägän fikerläreneñ aktual’ buluın toymaw mömkin tügel. Ğomumän alğanda, Äwliyä Çäläbi icatı kiñqırlı, üzençälekle. Anıñ icatı tänqıyt’çelär häm ğalimnär tarafınnan şaqtıy ğına öyränelgän.
Kürenekle törek säyäxätçese küzlegennän, äsärlärendäge çınbarlıqlar küpne kürgän, bik küpne belä torğan, tirän häm kiñ qaraşlı, ğomumkeşelek qıymmätlären häm milli ğoref-ğadätlärne tuğan cirlärenä häm keşelekkä çın tuğrılıq, birelgänlek belän saqlıy belüçe säyäxätçe bularaq kürsätä. Äwliyä Çäläbigä xas sıyfatlarnıñ berse dä - ul töşençä-küreneşneñ, keşe xolqınıñ asılın añlarğa omtılu, alar xaqında tuqtawsız uylanu häm êzlänü.
Äye, Äwliyä Çäläbineñ icatında yäki säyäxätnamälärendä üz stile, üz fiker söreşe ayırılıp tora. Säyäxätçe üzeneñ öçençe cıyıntığında da yulda kürgännären neçkälekläre belän yaqtırtırğa tırışa. Tiyeşle urınğa barıp citkäç, kürgännären, kiçereşlären taswirlıy, säyäxät waqıtında aralaşqan keşelär belän äñgämäläre, alarnıñ ähämiyäte turında xökem yörtä. Mäçetlärneñ, mädräsälärneñ üzençälegenä, munçalarnıñ, tereklek çığanağı bulğan çişmälärneñ ayırımlığına, aşaw-êçü, ciläk-cimeşlärneñ törlelegenä, şäyexlärneñ, därwiş täkkäläreneñ başqalığına, mäxällä isemnärenä, böyek ähellärneñ äsärlärenä, tarixqa ayırım urın birep häm aldan bilgelängän maqsat, ğamällärne ütäp, uy-fikerlären tuplap tuğan cirenä äylänep qayta. Menä şuşı tögäl, bilgele ber waqıt aralığındağı säyäxätlären bäyän itkän küreneşlären, macaraların täşkil itkän yul’yazma bularaq “Säyäxätnamä” cıyıntığın dönyağa tanıta. Ğasırlar buyına üzeneñ qıymmäten cuymağan, küp’yıllıq tarixnı, statistikanı, êlementlarnı üz êçenä alğan “Säyäxätnamä” kitabın keşelek dönyasına büläk itep qaldıra.
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığanaqlar:
1) Seyit Ali Kahraman,Yücel Dağlı.”Evliyä Çäläbi Seyahatnamesi:Konya,Kayseri,Antakya,Şam,Urfa,Maraş,Sivas,Gazze,Sofya,Edirne.” 3.CİLT-1.KİTAP
2) m.kitapyurdu.com>produstdetail
EvliyaÇäläbi Seyahatnamesi:3.Cilt
