Әүлия Чәләби ничeк сәяxәт итәргә кaрaр кылгaн? - Äwliyä Çäläbi niçek säyäxät itärgä qarar qılğan?
Төрeк сәяxәтчeләрe күзлeгeннән 04 / Törek säyäxätçeläre küzlegennän 04
Әүлия Чәләби ничeк сәяxәт итәргә кaрaр кылгaн?
Riwayat’lärgä kürä, 71 yıllıq ğomereneñ yaqınça 51 yıldan artıq ğomeren säyäxätlärdä uzdırğan törek säyäxätçese Äwliyä Çäläbineñ säyäxät itärgä niçek qarar birüe xaqında qısqaça küzätü täq’dim itärbez. Yazmabıznı törek yazuçısı Xasan Äxmät Gökçä xezmätlärenä nigezlänep äzerlädek.
Hicri kalendar’gä kürä 1040nçı yıl.
Aylardan - Möxärräm ayı.
Ğaşurä tönendä Möxämmäd Päyğambärebezgä xäsrät çikkän Äwliyä Çäläbi İstanbulnıñ Ahi Çäläbi mäçetendä Qor’än uqıp, Allahı Täğalädän xäyerle doğa sorap yastığına başın quya. Xäläl aqçağa salınğan bu Ahi Çäläbi mäçeteneñ êçendä soralğan doğalarnıñ qabul buluı söylänelä.
Äwliyä Çäläbi şul waqıt yoqı aralaş moğcizalı töş kürä. Töşendä kürgännärenä kürä, irtänge namaz waqıtı bula. Mäçet işegennän ber törkem qorallı häm yözlärenä qarap tuymaslıq yäş’ yegetlär kilep kerä. Alarnıñ mäçetkä kerüe belän mäçetneñ êçe yap-yaqtı nur belän balqıy başlıy. Ävliyä Çäläbi bu yözlärennän nur balqıgan yegetlärdän kem ikänleklären soraşa. Bu töşendä kürgän qorallı yegetlär üzläreneñ Päyğambärlär, Päyğambär Äfändebezneñ dusları, äwliyälär, Mädinälelär häm Mäkkälelär, Kärbäliyä şähitläre, Wäysäl Qarani, Xabeşle Bilal, Xamza xäzrät bularaq tanıtalar. Äwliyä Çäläbi: ”Nur yözle ğaskärilär, sezneñ monda tuplanu säbäbegez nidän ğıybarät?”-diyep, töşendä kürgän ğaskärilärgä soraw birä.
Ä ğaskärilär cawap itep: “Azov (Azaq) diñgeze taraflarında İslam ğaskäriläre awır xäldä. Şunıñ öçen bez Tatar Xannarına yärdäm itärgä aşığabız”- dip cawap birälär. Äwliyä Çäläbineñ töşendä kürgän ğaskärilär berazdan Päyğambärebezneñ dä biregä kiläçäge turında xäbär birälär, yänäse bergäläp irtänge namaz qılınaçaq.
Päyğambärebez belän berlektä qılınaçaq namazda Äwliyä Çäläbi dä qamät kiteräçäk. Namazdan soñ Päyğambärebezneñ qulın übep Äwliyä Çäläbi: ”Şefağat’ Yä Räsüllalah” dip äytergä tiyeş bula. Äwliyä Çäläbi töşendä genä bulsa da önendägedäy dulqınlana başlıy. Nur balqığan mäçetneñ êçendä nur östenä nur balqıy başlıy.
Häm nihayät’, iñ yaratqan onıqları Xasannı uñ yağına, Xösäyenne sul yağına alıp, Päyğambärebez päydä bula. Mäçetneñ êçendägelär xörmät belän qarşılıylar Äfändebezne. Qamätlär kiterelep namaz qılına. Äwliyä Çäläbigä dä Päyğambärebezdän närsä teläwe xaqında sorala. Här tarafı teträgän Äwliyä Çäläbi qurqudan mı, ällä qawşawdan mı “Şefağat’ Yä Räsüllalah” dip äytäse urınğa Päyğambärebezdän “Säyäxät Yä Räsüllalah”- di. Päyğambärebez dä yılmayıp: ”Yarabbi Allahım bu säyäxät itärgä yaratqan qolıña säyäxätlärenä häm gizmälärenä ciñellek bir!”- diyep Allahı Täğalädän sorap doğa äytä. Artınnan da “Fatiha” süräse uqılıp möbaräk qullar yuğarı kütärelä. Yuğarı kütärelgän möbaräk qullardan xuş islär berkelä. Äkrenläp kenä Päyğambärebez üzeneñ onıqları häm dä ğaskäriläre belän mäçettän ayırıla. Häm şul waqıt şaşqın ber xis belän Äwliyä Çäläbi yoqısınnan uyanıp kitä. Êçendä ber räxätlek, küñelendä çiksez söyeneç tulı ber xis bula.
Äwliyä Çäläbi mäçettän çığıp töş yurawçı İbrahim äfändegä barıp, xörmät belän qulların übep, üzeneñ Ahi Çäläbi mäçetendä kürgän moğcizalı töşen añlata.
Töş yurawçı İbrahim äfände dä: “Sin dönyanı gizgän ber säyäxätçe bulaçaqsıñ. Bik matur näticä alaçaqsıñ. Päyğambär äfändebezneñ yaqlawçılarınnan bulaçaqsıñ. Cännät belän büläkländereläçäkseñ,”-dip Äwliyä Çäläbineñ töşen añlatıp birgän.
Äwliyä Çäläbi üzeneñ moğcizalı töşennän häm dä töş yurawçınıñ moğcizalı töş añlatuınnnan soñ dönyanıñ törle cirlärenä säyäxät itärgä qarar birä. Dön’ya buylap säyäxätläre başlana. Bu tarixi säyäxätläre näticäsendä dä küp tomlıq tarixi säyäxätnamäläre yazıla.
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığanaqlar:
1) Hasan Axmet Gökçe.”Seyyahname.Seyyahname’den seçmeler”. Antik Dünya Klasikleri-İstanbul.2013.
