Törkiyӓneň geotermal’ çığanaqları

Su belän kilgän mädäniyät 23

1574578
Törkiyӓneň geotermal’ çığanaqları

 

 

Ğasırlar dӓwamında keşelӓr sunı sawıqtıruçı dip sanıy, terelü, tereltü , xӓlne yaxşırtu , sawıqtıru öçen su qullanalar. Alar arasında qaynar suları belӓn geotermal’ çığanaqlar ayırım urın alıp tora. Küpçelek śivilizaśiyӓlӓr bu urınnarnı izge urınnar dip sanıylar , çönki alar yaralarnı dӓwalıy, awıru keşelӓrneň sӓlamӓtlegen kire  qaytarırğa yӓrdӓm itӓ. Termal’ sular keşelӓr tormışında hӓrwaqıt bula. Mediśina üseşenӓ qarap ber dӓwerdӓ beraz artqı planda qalsa da , alar hӓrwaqıt alıştırğısız bula.

 

Tabiği moxittӓn ayırılu,şӓhӓr tormışınıň stressı hӓm ul kiterep çığarğan sӓlamӓtlek problemaları bügenge köndӓ keşelӓrne törle êzlӓnülӓrgӓ êtӓrӓ. Bu qısada termal’ çığanaqlar,SPAlar belӓn qızıqsınu könnӓn kön arta bara. Bu bik faydalı mineral’ sular bügenge köndӓ zamanca mediśinanıň balneologiya tarmağınıň dӓwalaw ısulı itep qullanıla. Termal sularğa şifa tabu , yal itü ,bu sularnıň sawıqtıru köçennӓn faydalanu öçen barabız. Yӓğ’ni sudan kilgӓn sӓlamӓtlekne tatıp qaraw öçen. Anadolu revmatizm,sulış yulları awıruları, nerv sisteması bozılu hӓm qan ӓylӓneşe problemalarına bik yaxşı tӓêsir itüçe termal’ sularğa bik bay.

 

 

Qışın qar yawğanda cılı sular êçendӓ dӓwalanu mömkinme? Yuğisӓ bu barı tik xıyalmı? Anadolu ,hӓr mӓs’ӓlӓdӓge kebek, bu temada da  syuprizlӓrgӓ bik bay. Törkiyӓdӓ qışın bik salqın bulğan Könçığış Anadolu töbӓgendӓ nӓq’ yuğarıda ӓytelgӓnçӓ termal’ su çığanağı  bar. Ul Ağrınıň Diyadin ilçӓsendӓ urnaşqan.  

Alarnıň suı termal’ su ğına tügel, termomineral’ su bularaq klassifikaśiyӓlӓnӓ. Cir astınnan çıqqan sunıň termal’ bularaq qabul itelüe öçen cılılığı 20 gradus hӓm annan da yuğarı bulırğa tiyeş. Ӓgӓr anıň 1 litrında 1 grammnan kübrӓk êretelgӓn mineral bulsa ul su termomineral’ sanala. Diyadin geotermal’ çığanaqları nӓq’ menӓ bu üzençӓlekkӓ iyӓ, yӓğ’ni 1 litr suda 1 grammnan kübrӓk bikarbonat, xlorid, sul’fat hӓm kal’siy kebek minerallar bar. Şifalı su yaqınça 300 metr tirӓnlektӓn çığa hӓm anıň temperaturası 80 gradus tirӓsendӓ. Ӓlege sular suıtu basseynnarı aşa ütkӓrelep temperaturası 45 gradusqa töşerelӓ. Termal su revmatizm, tire, söyӓk hӓm osteoartroz  awıruları belӓn matdӓlӓr almaşı bozıluğa bik faydalı.

Anadolunıň iň borıňğı toraq punktlarınıň berse bulğan Diyadin suğa yaqın bulu öçen yılğa buyında urnaşqan. Termal’ çığanaqlar urnaşqan töbӓkneň urtasınnan Murat yılğası ağa. Murat yılğası yuqqa çıqqan vulkan tawı Tendürӓktӓn başlana. Qışın , cӓyen  betmӓgӓn qaynar su  berekmӓlӓre Tendürӓk tawı çınnan da süngӓn,  yuqqa çıqqan yanartawmı dip uylarğa êtӓrӓ.

Diyadindӓ “śivilizaśiyӓlӓr bişege” dip atalğan Meya antik qalası bar.  Bu borıňğı şӓhӓr tekӓ qıyalarğa uyılıp barlıqqa kiterelgӓn. Meya antik qalasında bülmӓ, kuxnya hӓm ğıybadӓt qılu öçen qullanılğan mӓğarӓlӓr bik küp. Mӓğarӓlӓrdӓ törle ışanularnıň êzlӓre tabılsa da ,şӓhӓr cimerelü sӓbӓple xӓzerge waqıtqa qadӓr barı tik qıyağa uyıp yasalğan mixrab, tӓre yasalğan taşlar hӓm qaberlӓr genӓ kilep citkӓn.

 

Anadolunıň könçığışınnan ӓkrenlӓp könbatışına taba xӓrӓkӓt itik hӓm Êçke Anadolu töbӓgendӓge geotermal’ çığanaqlarğa küz salıyq. Anadolu cirlegendӓ SPA tradiśiyӓse xetlar çorınnan başlap xӓzerge köngӓ qadӓr kilep citkӓn. Sӓlcuqlılar hӓm Anadolu bileklӓre dӓwerendӓ Rim hӓm Vizantiya SPAları tözӓtelӓ hӓm törek munçalarına üzgӓrtelӓ. Rim dӓwrendӓge basseynnar tirӓsenӓ töreklӓr ayırım yuınu urınnarı da östi. Ğosmanlılar da Sӓlcuqlılardan qalğan termal’ çığanaqlarnı yaňartıp qullana. Başqala Ӓnkaradağı Xaymana, Kızılcahamam hӓm Ayaş qaynar suları bu rӓweşle üzgӓrtelgӓn geotermal’ çığanaqlar arasında urın ala.

Törkiyӓneň SPA ları belӓn tanılğan şӓhӓrlӓreneň berse – Afyonkarahisar. Bu şӓhӓrdӓ 70 tirӓse termal’ çığanaq bar. Geotermal’ sular frigiyӓlelӓr çorınnan birle qullanıla dip uylanıla. Alardan iň mӓşhüre – Sandıklı termal’ çığanağı. Ӓlege suda kükert külӓme bik yuğarı hӓm ul monıň belӓn bik şifalı , şulay uq dönyakülӓm tanılğan lӓm vannaları belӓn ayırılıp tora. Bigrӓk tӓ ortopedik xirurgiya hӓm sport cӓrӓxӓtlӓrennӓn soň bik faydalı. Gecek, Gazlıgöl, Heybeli hӓm  Ömer geotermal’ çığanaqları da Afyonkarahisarnıň tanılğan şifalı termal’ suları .

Borıňğı zamannardan birle qaynar su çığanaqlarına qarata qızıqsınunıň berqayçan da kimemӓwen ӓytep uzğan idek. Urta ğasırlarda da şifalı sular belӓn qızıqsınu dӓwam itӓ. Sӓlamӓtlegen qaytarırğa telӓgӓn keşelӓr ӓlege maxsus urınnarda berniçӓ kön qalıp dӓwalanalar. 19 nçı ğasırda termal’ çığanaqlarnıň ӓhӓmiyӓte böten dönyada arta. Ul waqıtta Yalovadağı termal’ sular  şaqtıy çit il dӓwlӓt êşleklelӓren  qabul itӓ.

Cirtetrӓw nӓticӓsendӓ barlıqqa kilgӓn Yalova geotermal’ çığanaqları meňlӓgӓn yıllar dӓwamında törle śivilizaśiyӓlӓrneň dӓwalaw üzӓgenӓ ӓwerelӓ. Çığanaqlarğa qarağanda, borınğı zamannarda töbӓk keşelӓre cir astınnan çıqqan qaynar su hӓm par acdaha tarafınnan barlıqqa kiterelgӓn dip uylağannar. Ul dӓwerdӓ Yalova SPAları ğıybadӓt qılu urını bularaq da qullanıla.

Berençe bötendönya suğışı arqasında SPAlar qarawsız qala hӓm zıyan kürӓ. Törkiyӓ Cömhüriyӓtenӓ nigez saluçı Mostafa Kӓmal Atatörekneň Yalovağa sӓfӓrennӓn soň termal’ çığanaqlarnıň yazmışı üzgӓrӓ. Çönki şifalı qaynar sularnı kürep soqlanğan Atatörek “Biredӓ kilӓçӓkneň su şӓhӓre bulaçaq” dip ӓytӓ , şulay itep bügenge köndӓ Yalovanıň ber ilçӓse bulğan Termaldӓ tözeklӓnderü êşlӓre tizlӓnӓ hӓm ul dönyakülӓm tanılğan üzӓkkӓ ӓwerelӓ.

Ğasırlar dӓwamında Rim, Vizantiya , Sӓlcuqlı hӓm Ğosmanlı çorlarınıň şifa üzӓge bulğan Termal bügenge köndӓ dӓ küp awırularnı dӓwalawda qullanıla.

Qaynar sularnıň temperaturası 54-64 gradus arasında üzgӓrӓ hӓm natriy, kalśiy, sul’fat bulğan şifalı sular kategoriyӓsenӓ kerӓ. Bu sulardan revmatizm, metabolizm, aşqaynatu hӓm sulış sisteması awırularında, psixologik awırular hӓm ortopedik operaśiyӓlӓrdӓn soň faydalanalar. Unikal’ florası, tarixı hӓm arxeologik qıymmӓtlӓre arqasında bügenge köndӓ saqlaw astına alınğan Yalova Termal’ çığanaqları dönyanıň sanawlı sӓlamӓtlek hӓm yal itü üzӓklӓre arasında urın ala.

 

Könbatış Anadolu töbӓge termal’ su çığanaqları yağınnan Anadolunıň iň bay töbӓge. Biredӓ borınğı zamannardan qalğan şaqtıy termal’ çişmӓlӓr bar hӓm alarnıň kübese cir östenӓ çığarılunı kötӓ.

Termal’ çığanaq sanın isӓpkӓ alğanda İzmir Törkiyӓneň bu yaqtan iň bay şӓhӓre. İzmirdӓ 30 dan kübrӓk geotermal’ çığanaq bar. Balçova, Bergama, Seferihisar, Çeşme hӓm  Dikilidӓge SPAları belӓn dönyanıň törle poçmaqlarınnan kilüçelӓrgӓ şifa tarata İzmir.

Dönyanıň iň mineral’le suı bularaq terkӓlgӓn Balıkesirneň Gönen termal’ suları, xӓtta ülӓçӓk keşelӓrne dӓ sawıqtıra dip uylanılğan Bursa İnegöldӓge Oylap geotermal’ çığanaqları, Denizlineň Pamukkale ilçӓsendӓge timer dӓrӓcӓse bik yuğaı bulğan Hayıtlı qaynar suları, Anadoluda Ğosmanlı SPA arxitekturasın çağıldıruçı Bursa termal’ suları , İskeşӓhӓr , Kutahyadağı hӓm başqa yözlӓgӓn şifalı su çığanaqları. Ӓlbӓttӓ hӓrberse turında küplӓp söylӓrgӓ bula.

 

 

 



Bäyläneşle xäbärlär