Texnologiyä gigantları atom-töş ênergiyäsenä küçä

Yasalma aqıl innovaśiyäneñ yaña çorın başlıy — häm şunıñ belän berrättän yaña problemalar kiterä.

“Google”, “Amazon” häm “Microsoft” kebek texnologiya gigantları härwaqıt zur külämdä ênergiyä kullana. Xäzer yasalma aqıl bu ênergiya qullanu artuınıñ töp êtärgeç köçenä äwerelde. Yasalma intellekt häm maşina öyränüneñ tiz üseşe belän ênergiyagä ixtiyac da arttı.

ChatGPT artında toruçı model’ sıman yaña yasalma aqıl modele här öyränüendä zur isäpläw köçe sorala. Model’ nikadär zur häm katlawlı bulsa, şul kadär küp ênergiya kullana. Bu tizlek belän yasalma intellektnıñ ênergiya kullanuı ênergetik kriziska kiterä ala.

Farazlarğa qarağanda, ChatGPTne ber tapkır kullanu ğına da bötendön’ya päräwezendä närsäder êzlägändä qullanılğan ênergiyädän 20 tapqırğa kübräkne sarıf itä ala. Şul uq waqıtta, Xalıqara ênergetika agentlığı mäğlümat üzäkläre kullanuçı ênergiyaneñ 2026nçı yılğa qadär ike tapqır artaçağın küzallıy. Bu älege mäğ’lümat üzäkläreneñ Yaponiya qadär il qullana torğan êlektr ênergiyäse sarıf itüen añlata.

Ênergiyagä ixtiyac zur. Yaña, totrıqlı ênergiya çığanaqları bulmasa, global çeltär tiz arada sınu noktasına kilep citä ala. Şuña kürä, texnologiya gigantları totrıqlı, ışanıçlı ênergiya çığanağın ezli. Läkin bu ênergiyä qaydan kiläçäk?

Küptän tügel “Google” kompaniyäseneñ citäkçese Sundar Piçay şirkätneñ xäzer yasalma aqılnıñ artuçı ênergiya ixtiyacların qanäğät’länderü öçen atom-töş ênergiyäsen qaraştıruların äytüe zur şaw-şu quptardı.

Bigräk tä, “Google” Keçe modulyar reaktorlar yäki SMRlarnı küz uñında tota, bolar asılında kompakt atom-töş reaktorları. Alar şirkätneñ mäğ’lümat üzäklärennän alıp yasalma aqıl operaśiyäläre öçen kiräkle zur asqormağa kadär härbersenä ênergiya birä ala. SMRlar tradiśion atom stanśiyälärenä karağanda keçeräk häm caylaşuçanraq. Alarnı êşläp çığaru häm bilgele urınnarğa kiterü ciñelräk.

Şulay itep, ni öçen atom-töş ênergiyäse?

Atom ênergiyäse, ğädättä, quät yağınnan tığızrak. Mäsälän, ber gramm uran öç tonna kümer yäisä 1,5 miçkä neft’ çığarğan qadär ênergiyä citeşterä. Bu ênergiya ixtiyacları artqan şirkätlär öçen borılış noqtası.

“Google”nıñ atom ênergiyäsenä yünälüe barı tik ênergiyä ixtiyacların qanäğät’länderü belän genä bäyle tügel. Bu alarnıñ 2030nçı yılğa kadar hawağa zararlı qaldıqlar çığarunı 0gä citkerü maqsatlarınıñ ber öleşe.

“Google”nıñ 2007nçe yıldan birle hawağa uglerod qaldıqları çığaruı tübän däräcädä bulsa da, yasalma aqılnıñ tiz üseşe şirkätneñ ênergiya kullanuın berniçä yıl êçendä ike tapqır diyärlek arttırdı. 2023nçe yılda “Google”nıñ hawağa ağulı gazlar çığaruı, 2019nçı yılğa qarağanda, 48 prośentqa arttı. Şuña kürä, Sundar Piçay yaña, çista ênergiya çığanakları bulmağanda, torıqlılıq maqsatlarınıñ tormışqa aşmaw mömkinlege mäs’äläsendä kisätte.

Totrıqlılıq êzläwçe texnologiyä şirkätläre öçen cil häm qoyaş kebek yañartıluçan ênergiya çığanaqları şaqtıy yıllar buyı östenlekle variant ide. Läkin alar hawa torışına bäyle, bu älege çığanaqlarnıñ ışanıçlılığın kimetä. Atom-töş ênergiyäse isä, kiresençä, yuğarı citeşterü mömkinlege belän totrıqlı ênergiya täêmin itä. Läkin atom-toş ênergiyäsenä küçüneñ tänqıytçeläre dä bar.

“Microsoft”nıñ êlekkege citäkçese Bill Geyts şikelle atom-töş ênergiyäse yaqlılar monıñ Amerikanıñ artuçı ênergiyä ixtiyacların qanäğät’länderü häm klimat krizisına qarşı global’ köräştä möhim çaralarnıñ berse ikänen äytä. Ul, ägär başka ênergiyä çığanaqların tulılandıru öçen atom-töş ênergiyäse bulmasa, il üzeneñ ixtiyacların qanäğät’länderä almayaçaq di.

Şulay da, atom-töş ênergiyäseneñ tänqıytçeläre bar.

Qayberäwlär atom-töş sänäğätendä açıqlıq citmäwen alğa sörä häm bu adımnarnıñ qayberläreneñ, çınlap ta totrıqlı çişeleşlär tabudan bigräk, "yaşel aqlaw" belän bäyle bula aluın äytä. İkençeläre atom-töş ênergiyäseneñ tirä-yün’ moxitkä çın täêsire mäs’äläsendä ikelänülären belderä.

Atom-töş ênergiyäse öçen uran çığaru häm anı êşkärtü prośessında qazılma yağulıq kiräkle, häm stanśiyälär êşli başlağançı uq zur külämdä uglerod bülep çığarıla.

Bu borçılularğa qaramastan, atom-töş ênergiyäseneñ faydasın kire qağıp bulmıy. Häm anı kullanırğa äzerlänüçe barı “Google” ğına tügel. “Microsoft” häm “Amazon” da aña investiśyä yasıy. Bu adımnar atom-töş ênergiyäsenä yünälüneñ waqıtlıça tendenśiyä genä bulmawın kürsätä. Ul texnologiya sänäğätendäge ênergetik strategiyäneñ töp öleşenä äylänä.

Işanıçlı häm totrıqlı ênergetik çişeleşlär öçen yarış başlandı, häm ul närsä genä bulsa da - atom-töşme, qoyaşmı yäisä bötenläy yaña ısulmı - älege êzlänü texnologiyaneñ kiläçägen formalaştıraçaq.