“Yılğadan diñgezgä Fälästin irekle bulaçaq” ğıybaräse närsäne añlata?

“Yılğadan diñgezgä irekle Fälästin” digän ğıybaräne işetkänegez barmı?

Bu ğıybarä Fälästin xalqı häm alarnıñ xoquqların yaqlawçılar tarafınnan qullanıla. Küplär öçen ul irek häm tınıçlıq şiğare bulıp tora.

Aktivistlar bu fraza keşelärne berläşterä häm Izrail okkupaśiyäsendä 76 yıl yäşägän fälästinlelärgä ömet häm qarşılıq kürsätügä ilham birä dip sanıy. Ämma ul Izrail yaqlı törkemnär häm xökümätlär tarafınnan zur rizasızlıq uyattı. Media häm texnologiya şirkätläre anıñ internetta qullanıluına  śenzura kertergä tırıştılar.

Bu ğıybarä nigä şulqadär bäxäsle? Anıñ tarixına häm mäğ’näsenä küz salıyq.

Bu fraza nigezdä Fälästin xalqınıñ iregen añlata. Anda telgä alınğan "yılğa” Ürdün yılğası, ä "diñgez" isä  Urta diñgez. Yäğ’ni bu ğıybarä ike su çığanağı arasındağı bäysez Fälästin öçen çaqıru bulıp tora. Fraza Fälästin xalqınıñ üz cirlärenä tirän bäylelegen genä tügel, ä kolonializmnan arınuın da añlata. Bu ğıybarä buınnan buınğa Fälästin xalqı fol'klorında häm inqıylap cırlarında qabatlanğan tema bula.

Barısı da 1947 yılnıñ noyabrendä, Berlaşkän Millätlär Oyışması  Fälästinne ike däwlätkä bülü turında qarar qabul itkäç başlana: berse yähüdlär öçen, ikençese ğäräplär öçen. BMOnıñ älege tawışqa quyuınnan soñ sionist suğışçılar Fälästin xalqın üz cirlärennän häm yortlarınnan  quıp çığara başlıy häm töbäktä qırıslıq, köç qullanu barlıqqa kilä.

Bu waqıyğa ğäräp telendä “fäläkät” mäğ’näsenä turı kilgän  Nakba dip atala  häm Izrail däwläte  tözelü belän tämamlana.  Yaqınça 700 meñ fälästinle üz yortlarınnan quıp çığarıla. Bu faciğa Fälästin xalqınıñ millätçelek simvolına äylänä häm alarnıñ xoquqları öçen köräşe xaqında daimi iskä töşerä torğan waqıyğa bulıp qala. Nakbadan soñ, Fälästin xalqı "Yılğadan diñgezgä" frazasın üz cirlärenä kire qaytu häm irekle yäşäw ömeten simvollaştıru öçen qullana başlıy.

Ämma bügen, Izrail Gazzäne bombağa totqanda, qayber İzrail yaqlı törkemnär bu frazanıñ mäğ’näsen üzgärtergä tırışalar. Alar anı “Xamas”nı yaqlawçı şiğar’ dip bäyälilär häm anıñ Izrail'ne yuq itügä çaqıru buluın alğa sörälär.

2023 yılda YouTube kanalında çıqqan videoda Amerika Yähüdlär komitetı bu ğıybaräne "yahüdlärgä qarşı çaqıru" häm şuña kürä antisemitik buluın belderde.

Ämma belgeçlär başqaça uylıylar.

Amerika tarixçısı, doktor Maha Nassar bu frazanı “Xamas” belän bäyläwneñ döres tügellegen äytä. Ul 2018 yılda yazılğan "Yılğadan diñgezgäneñ mäğ’näse sez uylağança tügel” digän mäqaläsendä bu şiğar’neñ qarşılıq kürsätü törkeme oyışqançı uq qullanıla başlağanın añlata.

Nassar bu frazanıñ Fälästin xalqına "üz cirlärenä bäyleleklären”  añlatu, alarnıñ "milli taläplären häm irek belän tınıçlıq turındağı fikerlären citkerü”gä mömkinlek birüen äytä. Nigezdä bu  ğıybaräneñ "Fälistinılelärneñ  Fälästinneñ här cirendä buluları” mäğ’näsenä turı kilüen –Ürdün yılğasına yaqın İerixonnan alıp  Urta diñgez buyındağı Yaffağa qadär buluların citkerä.

Şulay da, qayber Izrail yaqlı törkemnär bu şiğar’gä tiskäre bäyä birergä tırışa. Bu fikerlär bigräk tä uzğan yıl başlanğan soñgı doşmanlıqlardan soñ tarala başladı.

Londonda bulğan Fälästin yaqlı protestlardan soñ Angliyäneñ êlekke êçke êşlär ministrı Suella Braverman bu rizasızlıq belderü çaraların "näfrät yöreşläre" dip atadı. Ul frazanı Israil'ne kartadan sörtügä yünälgän qırıslıq êçtälekle niyät dip qabul itärgä kiräklegen äytte. “Sky News”qa birgän interv’yusında ul protestlarnıñ "näfrät yöreşläre" buluına ışanuın häm xätta poliśiyäne protestçılarğa bik yaxşı möğalämädä buluın alğa sörde.  Annan soñ ul Angliyädä ğomum saylawlar aldınnan bu süzläre arqasında êşennän azat itelde.

Avstriya poliśiyäse dä şundıy uq totış kürsätte. Alar,  çaqırularında bu ğıybarägä urın birelgän öçen, Vena şähärendä Fälästin yaqlı protest çarasın  tıydılar. Poliśiya bu frazanı qırıslıqqa, köç qullanuğa çaqıru dip sanadı. Ämma bu soñğı waqıyğalar älege Fälästin şiğarenä kürsätelgän berençe reakśiyälär tügel.

2018 yılda “CNN” Afrika-Amerika yazuçısı häm aktivist Marc Lamont Hillne BMO çarasında "Yılğadan diñgezgä irekle Fälästin " digän öçen eştän çığardı. Hill çığışına başqa mäğ’nä birülären häm tänqıyt’çelärneñ aktivistnıñ İzrail däwläten yuq itärgä teläwe turında söyläwen belderde. Qısqa waqıttan soñ “CNN” anı êşennän cibärde. Hill üz çığışın yaqlap çıqtı häm bu süzlär "närsäne dä, yäisä kemne dä bulsa yuqqa çığarırğa çaqıru tügel, ä İzraildä häm Ğazzädä ğadellek öçen çaqıru" dip añlattı. Şulay da “CNN” anı eştän çığardı. Ämma medianıñ basımna rına qaramastan, Hill häm başqa aktivistlar bu frazanı yaqlawların däwam itälär.

Dön’ya könnän - kön qotıplaşa barğan sayın, işetkän häm kürgän närsälärneñ tarixın öyränü bik möhim.

"Yılğadan diñgezgä" ğıybaräsen qaraşqa qarap törleçä añlarğa mömkin.  Ämma küpçelek fälästinlelär häm alarnı yaqlağan keşelär öçen, bu fraza okkupaśiyädän bäysez kiläçäk öçen ömet simvolı bula.

Avtor: “TRT World” /Kubra Solmaz