İbn Haldun hӓm Toynbine xӓterlik

Törkiyӓs tışqı sӓyӓsӓteneň soňğı çordağı dinamizmı Rusiyӓ, Ğiraq, İran, Azӓrbaycan, Qazaqstan, Üzbӓkstan, Soğud Ğarӓbstanı, Qatar, Berlӓşkӓn Ğarӓp Ӓmerleklӓre, İzrail, Awrupa Berlege, Balkan illӓre hӓm şaqtıy möhim Afrika millӓtlӓre belӓn bulğan mönӓsӓbӓtlӓrendӓ yaňa mömkinleklӓr tudırdı.

Törkiyӓneň NATO ӓğzase buluı anıň Rusiyӓ yӓisӓ Qıtay belӓn yaxşı mönӓsӓbӓtlӓre bula almayacağın aňlatmıy.

Törkiyӓneň geopolitik wazğiyӓte şaqtıy töbӓk hӓm qitğa belӓn bulğan tarixi bağları, iminlek mӓnfӓğatlӓre hӓm globallӓşü alıp kilgӓn problemalar tigezlek hӓm tiňlek sӓyӓsӓten alıp barırğa mӓcbür itӓ.

Uzğan yılnıň iyun’ ayında Rusiyӓ belӓn mönӓsӓbӓtlӓr cayğa salınğannan soň Törkiyӓ Rusiyӓ belӓn bulğan ike yaqlı xezmӓttӓşlekne tizlek belӓn kiňӓytӓ başladı. Moňa Süriyӓdӓge suğış belӓn bӓyle mӓs’ӓlӓlӓr quşıldı.

Terrorçılıq milli çiklӓrdӓn çığıp, global’ fenomenğa ӓylӓnde. Uňışsız dӓwlӓtlӓr, zӓğif xökümӓtlӓr, dӓwlӓt çitendӓge uyınçılar, köç yarışları hӓm wӓqalӓt suğışları Yaqın Könçığıştan alıp Awrupağa hӓm AQŞqa qadӓr barlıq millӓtlӓrneň iminlek hӓm tınıçlığına yanıy.

Arnol’d Toynbi ŝivilizaŝiya üzgӓreş barışın köç kürsӓtü hӓm cawap birü bularaq aňlata. Keşe cӓmğiyӓteneň iň zur berӓmlege bulğan ŝivilizaŝiyalӓr kötelmӓgӓn köç kürsӓtülӓrgӓ iskitkeç rӓweştӓ cawap birgӓndӓ üsӓlӓr. Tirӓ-yaqlardağı qurqıtularğa iskitkeç cawaplar tabunı tuqtatqanda da çeri hӓm ülӓ. Ӓsӓre “A Study of history” Toynbi borınğı waqıtlardan zamança çorlarğa qadӓr ŝivilizaŝiyalӓrneň hӓm dӓwlӓtlӓrneň êçtӓn yӓisӓ çittӓn kilüçe qurqıtularğa qarşı niçek üsülӓren hӓm tübӓnӓyülӓren quzğata.

Tunislı böyek tarixçı hӓm fiker iyӓse İbn Haldun “berlӓşü” dip atağan cӓmğiyӓt yӓrdӓmlӓşüe hӓm bötenlek uňay rӓweştӓ qullanılğanda keşe törkemnӓren niçek itep kütӓrep cibӓrüen analizlağan ӓsӓrendӓ dӓ Toynbidan nӓq 6 ğasır êlek şul uq nӓrsӓne ӓytkӓn.

İbn Haldun ayıruça bu millӓtlӓrneň hӓm dӓwlӓtlӓr üzlӓrennӓn tağın da köçle yӓrdӓmlӓşü hӓm berlek xis-toyğısına iyӓ köndӓş törkemnӓrneň qurqıtularına cawap birmӓgӓndӓ niçek hӓm nindi östenleklӓrne yuğaltuların da açıqlıy.