“Barlıq dinnärdä doğanıñ ähämiyätenä basım yasala”

Törkiyä ilbaşı idaräse süzçese İbrahim Qalın “Daily Sabah” gazetına yazğan mäqaläsendä İslam fälsäfäse, namaz uqu häm doğa qılunıñ ähämiyäten añlata.

Yazmasında böyek ğalim häm fälsäfäçe Äbü Nasıyr äl – Farabiğa yünälgän Qalın ber fälsäfäçe doğasınıñ başqa beräwneñ doğasınnan ayırmalı bulmawın belderä.    

Barlıq dinnärdä doğanıñ ähämiyätenä basım yasaluın beldergän İbrahim Qalın Qor’änneñ niçek doğa qılırğa kiräklegen öyrätüen citkerä.

İslam yolasınıñ da ädäbiyatnıñ iñ bay çığanaqlarınnan berse buluına iğtibarnı yünältä.   

Yazmasında Farabinıñ töşençälärenä urın birgän İbrahim Qalın här şäxes ayırmalı, üzençälekle bulğan kebek doğa qılu räweşneñ dä ayırmalı buluına basım yasy.

Farabinıñ da bu nigezdä möhim fikerläre buluın añlata.

İbrahim Qalın mäqaläsendä iğtibarnı cälep itkän tağın ber äyber-Farabi täqdim itkän doğa.

Qalın Farabinıñ Allahtan yarlıqaw häm zatlılıq, tanılğanlıq sorawı xaqında añlata.

Barlıq can iyäläreneñ doğa qıluın belderüçe Qalın keşelärneñ isä bu ğamälne tiyeşle däräcädä başqarmawın belderä.

Farabinıñ isä doğasınıñ soñğı öleşendä Allahtan üzen xatalardan saqlawın häm tuğrı, döres yullarğa cibärüen sorawın citkerä.

Mäqalädän özek:

"Doğa qılu citdi närsäder. Doğa itüçeneñ üzen moña tulısınça bağışlawı zarur. Täñre belän qol êlemtäseder ul, anıñ belän oçraşuıdır.

Barlıq ışanular doğanın ähämiyätenä basım yasıy. İslamda da Allahı Täğalägä yalwaru iñ bay xäzinälärdän berseder. Möxämmäd päyğambär äytkänçä: “Doğa – ğibadätneñ näq üzeder”.

Farabiğa kürä, doğa öç öleştän tora. Berençese – keşeneñ Täñreneñ köçen häm märxämäten maqtawı. İkençese – keşeneñ Täñregä bulğan moxtaclığın citkerüe. Öçençese – keşeneñ Täñredän yarlıqaw, saqlanu, iminlek häm xozur teläwe.

Farabi Aristotel’dän soñ ikençe uqıtuçı bularaq tanıla, ul fälsäfäçe, mantiqçe, säyäsi fiker iyäse, kosmolog häm sänğatçe bula.

Farabineñ doğaları urın alğan kitap Bäyrutta 1986nçı yılda “Äl-Farabi, Kitâbu’l-Millä ve Nusûsun Uhrâ” iseme astında bastırıla.

Bu doğalardan berse tübändägeçä yanğırıy: “Allahım! Miña güzällek kiyemnären kider, yaxşılıq häm güzälleklär bir, päyğambärlärneñ östenlegen, baylarnıñ bäxeten, belgeçlärneñ ğilemen häm Sinnän qurquçılarnıñ tuğrılığın bir!”

Äl-Farabi xaqikät bulmıyça qotılunıñ mömkin bulmawın añlıy ide. Şunıñ öçen Täñredän aña xaqikätlärne kürsätüen häm alarğa yünältüen sorağan:”Allahım! Miña tuğrı yulnı kürsät, imanımnı täqwa belän nıqlaştır häm näfesemne dönyağa qarata söyüdän yıraqlaştır.”

 “Cide qat küklärdäge, Cir häm Cir östendägelärneñ barçası Allahka täxbix (maqtaw) äytä. Anı maqtamağan berkem dä, bernärsä dä yuq. Ayanıç ki, sez (möşriklär) alarnıñ täsbixen añlamıysız. Allah Ul – sabır wä yarlıqawçı.” (İsra süräse, 44nçe ayät’)

“Allah – beräw genä! Allahu – Samäd – mäñge. Ul tudırılmağan da, tudırmağan da. Allahka tiñdäş yuq.” (İxlas süräse)

“Allah – iman kitergännärneñ yärdämçese. Ul alarnı qarañğılıqtan qotqarıp, nurğa alıp çığar.” (Bäqara süräse, 257nçe ayät’)

“Maqtaw barı tik Allahka maxsus häm Allahnıñ yarlıqawı häm sälame üzennän soñ päyğambär kilmäyäçäk Möxämmäd päyğambärgä bulsın.” Amin