Ukraina krizisı: kem gäyeple?

Ukraina krizisı tulısınça xalıqara krizisqa äylände. 25nçe mayda däwlät başlığı bulıp saylanğan häm “Öç ayda Ukrainada totrıqlılıqnı urnaştırırmın”, - dip äytüçe İlbaşı Petr Poroşenko krizisnı xäl itä almadı. 17nçe iyüldä bärep töşerelgän Malayziya oçqıçı häm bu mäs’äläneñ xäzergä çaqlı yaqtırtıla alınmawı Ukraina krizisınıñ ülçämen anıq räweştä kürsätä. İñ elek soñğı waqıtlarda Ukrainada bulıp uzğan möhim täräqqiyätlärne qarap uzıyq. 

Berläşkän Millätlär Oyışması keşe xoquqları komissarlığı häm Bötendönya sälamätlek saqlaw oyışması birgän mäğlümatlärgä kürä, aprel ayınıñ urtasınnan 26nçı iyülgä qädär Ukrainada tınıç xalıqtan 1 meñ 129 keşe ülgän häm 3 meñ 442 keşe yaralanğan.

Ukraina Parlamentı 31nçe iyüldä ütkärgän yabıq cıyılışında Salım qanunına kerteläçäk üzgäreşlärne qabul itte. Şuşı üzgäreşlärgä kürä, ildä yıl axırına qädär 1,5% külämendä suğış salımı alınaçaq. Xökümät yaña salım yärdämendä 2 milliard 900 million grivne (yäğni 241 million dollar) kerem alunı planlaştıra. Yuğarı Radada çığış yasawçı Poroşenko ilnen könçığışındağı maxsus operatsiya öçen xökümätneñ här kön 70 million grivna (yaqınça 6 million dollar) sarıf itüen belderde.

Berläşkän Millätlär Oyışması qaçaqlar yuğarı komissarlığı 5nçe avgustta Ukrainanıñ könçığışındağı bäreleşlär arqasında bıyıl yaqınça 730 meñ keşeneñ ilne taşlap, Rusiyägä kitüen belderde. Berläşkän Millätlär Oyışmasına kürä, il külämendä öylären taşlap kitüçelärneñ sanı isä 117 meñ. Moña kürä, här kön urtaça 1200 keşe öylären taşlap kitä.

Rusiyä Federatsiyäse xökümäte 7nçe avgustta Awrupa Berlege, Amerika Quşma Ştatları, Awstraliya, Kanada häm Norvegiyadan it, balıq, söt häm yäşelçä belän ciläk-cimeş eşlänmälären ber yılğa tıydı. Ukraina krizisı arqasında Rusiyägä qarşı sanktsiyälärneñ qullanıluı dönya illären ikegä bülgän wazğiyattä. Äytik, Yaponiya Rusiyägä çikläwlär kiteräçägen açıqlağan bulsa, Şveytsariya Rusiyägä qarata sanktsiya qullanmayaçağın belderde.

7nçe avgustta Dönya Bankınıñ Ukrainağa 500 million dollar külämendä kredit tä’min itäçäge belderelde. Şul uq könne Ukraina İlbaşı Poroşenko NATO Ğomum särkätibe Anders Fogh Rasmussennı qabul itte. Oçraşu waqıtında Rasmussen ittifaqnıñ Ukraina öçen äğzalek işegen açıq totuın belderde. Ukraina İlbaşı Poroşenko isä Ukraina xalqı arasında NATO tarafdarları sanınıñ artuın assızıqlap äytep uzdı.

Ber yaqlı bularaq Ukrainadan bäysezlek iğlan itkän güyä Donetsk xalıq cömhüriyäte Premyer-ministrı Aleksandr Boroday wazıyfasın taşlawın häm urınına Donetskta tuıp üskän Aleksandr Zaharçenkonıñ uzuın belderde.

Ukraina terrorçılıq belän köräş operatsiyäse matbuğat süzçese Vladislav Seleznev 7nçe avgustta Rusiyä tarafdarlarınıñ xärbi oçqıçnı häm aşığıç yärdäm boralağın bärep töşerüen äytte.

Ukraina ğädälät ministrı Pavel Petrenko 9nçı avgustta Rusiyägä qarşı Xalıqara ğädälät mäxkämäsendä däğwa açu barışın başlatuların açıqladı.

Petrenko: “Äzerlek etabında bulğan däğwa ilneñ könçığışındağı waqiğalar belän bäyle. Ukraina terrorçılıqnıñ finanslanuınıñ tıyıluı turındağı xalıqara kileşüne bozu oçrağı belän bäyle bularaq Rusiyä Federatsiyäsenä qarşı Xalıqara ğädälät şurasında mäxkämä däğwasın açu barışın başlattı”, - dip äytte. Ministr Ukraina qulında bäxäsläşelmäslek dälillärneñ buluın belderde.

Ukraina İlbaşı Petr Poroşenko 10nçı avgustta ilneñ könçığışındağı Lugans qalasına xalıqara humanitar missiyäneñ cibärelüen rasladı.

Ukraina krizisı öçen ömet bularaq kürengän Ukraina däwlät başlığı ildä tınıçlıqnı urnaştıra almadı. İl parlamentı Rada zarur bulğanı kebek eşli almıy. Mäydançılar Kievtağı mäydannı taşlap kitmäde. İlne taşlap kitüçelärneñ häm bäreleşlärdä ülgännärneñ sanı arta bara. İlneñ sänäğät töbäge bulğan Donetsk häm tirä-yağı äkrenläp xarap bula. Başta xärbi bulmağan, soñınnan xärbi xalıqara elementlarnıñ Ukrainağa kerüe qotılğısız bulaçaq kebek kürenä.

Ukrainadağı soñğı täräqqiyätlärdän kürengäne kebek, Ukraina krizisı monnan arı dönya krizisına äylände. Ukraina krizisı sıltawı belän xalıqara mäydanda qotıplaşu tiz räweşta cäyelä. Qärdäş xalıq bulğan urıslar belän ukrainnar suğış wazğiyätenä kilep citü busagasında toralar. Şuşı wazğiyät belän bäyle bularaq imperialistik köçlär belän bergä şaqtıy tarafnı gäyeplärgä bula. Fäqät Ukraina krizisınıñ xäl itelüe dä berençe çiratta Ukrainalılar belän bergä töbäk illäreneñ cawaplılığında buluın da onıtmasqa kiräk.