Törkiyäneñ ênergetika yul kartası

Törkiyä ênergetikada qısqa waqıtlı yul kartasın bilgeläde. Ênergetika häm tabiği çığanaqlar ministrlığınıñ 2024-2028 Strategik planınıñ neçkälekläre dä bilgele buldı. Maqsat - dönya külämendä ênergetikada yäşängän täräqqıyätlärne iğ’tibarğa alıp, Törkiyäneñ iyä bulğan çığanaqların häm üzenä xas ixtıyacların qanäğätländerü öçen adımnar yasaw.

“Anadolu” agentlığınıñ plan belän bäyle bularaq äzerlägän yazmasına kürä, strategik plan belän cirle çığanaqlardan êşläp çığarılğan êlektr ênergiyäseneñ 2028nçe yılda ber yıllıq 270 milliard kilowatt säğätkä, cirle çığanaqlarnıñ êlektr citeşterüendäge öleşeneñ 63%qa, küät köçe yağınnan qoyaş ênergiyäse stanśiyäläreneñ 33 meñ 100 megawattqa, cil ênergiyäse stanśiyäläreneñ 19 meñ 300 megawattqa citkerelüe häm 4 meñ 800 megawattlıq atom ênergiyäse köçeneñ ğamälgä kertelüe maqsat itelä.

Bu qısada ber köndälek citeşterüneñ ildä êşkärtelmägän neft’tä 210 meñ miçkägä, tabiği gazda 42 million yarım kub metrğa, tabiği gaz cıyıp saqlaw mömkinlegeneñ 12 milliard kub metrğa häm ber yıllıq faydalı qazılmalar êksportı qıymmäteneñ 10 milliard dollarğa citkerelüe maqsat itelä.

Planda 7 maqsat häm törle burıçlar urın ala.

Monıñ nigezendä totrıqlı ênergiyä belän täêmin itü qurqınıçsızlığınıñ buldırıluı, çitkä bäylelelekneñ kimetelüe, uglerodsız ênergiyägä küçü, qurqınıçsız, totrıqlı häm östämä qıymmätle taw sänäğäte, ênergetika häm taw sänäğäte bazarlarınıñ milli häm xalıqara näticälelegeneñ arttırıluı, ênergetika häm tabiği çığanaqlar ölkäsendä cirle texnologiyälärgä bulışlıq itü, qorılış, struktural’ mömkinleklärneñ kübäytelüe başçası astında 7 maqsat häm bolarğa bäyle 30 burıç bilgelände.

Planda totrıqlı ênergiyä belän täêmin itü qurqınıçsızlığınıñ buldırıluı maqsatınnan çığıp êlektr küät köçeneñ arttırılaçağı, êlektr qullanu häm taratu çeltäreneñ nığıtılaçağı, yañartıla alınğan ênergiyä köçeneñ kübäytelüe öçen çeltär sığıluçılığınıñ täêmin iteläçäge, neft’ häm gaz asqormasınıñ nığıtılaçağı, ênergetikada xalıqara investiśiyälärgä qağılışlı xezmättäşlekneñ arttırılaçağı iskärtelep uzıldı.

Çit illärgä bäylelekneñ azaytıluı qısalarında yasalaçaq adımnar da planda urın alğan mäs’älälär arasında. Monıñ nigezendä, cirle çığanaqlardan êlektr êşläp çığarıluı, neft’-gaz, cirle kümer belän çit ildä ênergiyä häm faydalı qazılma çığanaqlarınıñ êzlänüe häm citeşterüeneñ kübäyteläçäge belderelde.

Törkiyäneñ yäşel ênergiyä maqsatları qısalarında yasayaçaq adımnarı da plannıñ möhim öleşen täşkil itä.

Uglerodsız ênergiyägä küçü qısalarında êlektr êşläp çığaruda çista ênergiyä çığanaqlarınıñ öleşe häm ênergiyä näticälelege arttırılaçaq, êlektrlı maşinağa küçügä bulışlıq itäçäk köçle asqorma tözeläçäk, yäşel vodorod häm yañartıla alınğan gaz bäyäse çeltäre qamilläştereläçäk.

Işanıçlı, totrıqlı häm östämä qıymmätle taw sänäğäte maqsatı qısalarında kritik häm strategik faydalı qazılmalar berençe çiratta buluı belän bergä Törkiyäneñ taw sänäğäte potenśialınıñ açıluı häm iq’tisadqa kertelüe buldırılaçaq.

Yatmalar ildä êşkärtelep, östämä qıymmäte arttırılaçaq. Taw sänäğäteneñ xalıqara standartlarda ışanıçlı häm êkologik yaqtan çista itep alıp barıluı täêmin iteläçäk. Xezmätne saqlaw häm qurqınıçsızlıq texnikası kul’turası cäyeldereläçäk. Tarmaq belän bäyle oyışmalarda tağın da êffektiv, açıq häm idarä itügä yünältelgän däwlät xezmäte strukturası tormışqa aşırılaçaq.

Ênergetika häm taw sänäğäte bazarlarınıñ xalıqara bazarlarğa integraśiyäse täêmin itelep, säwdä küläme arttırılaçaq häm bu ike tarmaqta kapital salu şartlarınıñ yaxşırtıluına qağılışlı êşçänlek başqarılaçaq.

Monnan tış ênergiyä häm tabiği çığanaqlar ölkäsendä texnologiyäne qamilläşterü häm AR-GE êşçänlege alıp barılaçaq, texnologiyä häm cihazlar milli mömkinleklär belän êşläp çığarılaçaq.

Bolarğa östämä bularaq ministrlıqnıñ qorılışı, strukturası nığıtılaçaq, bäyläneşle oyışmalarnıñ qorılış idarä köçe qamilläştereläçäk, sanlı transformaśiyä häm kiber iminlek asqorması köçäyteläçäk, afätkä häm ğadättän tış xällärgä qarşı toru köçe nığıtılaçaq.

Avtor: Mäxmüt Gürär / TRT Xäbär