AQŞ yaña çorda nindi ênergetika säyäsäten alıp baraçaq?

Amerikalılar dönya xalıq sanınıñ 5%ınnan azrağın täşkil itä, läkin dönya ênergiyäseneñ 26%ın qullana. Ayıruça dönya sänäğäte citeşterüeneñ 26% Amerika Quşma Ştatlarında başqarıla. Slaneś gazınıñ da tabıluı belän Amerika Quşma Ştatları 2014nçe yılda dönyanıñ iñ zur uglevodorod yağulığı citeşterüçese buldı. 2018nçe yılda da Amerika Quşma Ştatlarınıñ kümer, tabiği gaz, êşkärtelmägän neft’ häm neft’ êşlänmäläre êksportı täwge tapqır import külämennän kübräk buldı häm il qullanuçıdan kübräk citeşterüçe ilgä äylände.

2022nçe yıl mäğ’lümatlärenä kürä, AQŞ 16 trillion 396 milliard kub metr tabiği gaz rezervı belän global’ isemlektä Rusiyä, İran häm Qatardan soñ 4nçe urında tora.

Amerika Quşma Ştatları uzğan yıl global’ bazarlarğa 84 million 300 meñ tonna sıyıqlandırılğan tabiği gaz êksportladı. Waşingtonnıñ iñ zur kliyentı isä Rusiyä-Ukraina suğışınnan soñ kertelgän çikläwlär häm Tön’yaq ağım tabiği gaz ütkärgeçeneñ tulısınça yabıluı arqasında Awrupa Berlege buldı.

Awrupa Berlege illäre importlağan tabiği gazdağı Rusiyäneñ öleşe soñğı 3 yılda 41%tan 10%qa töşkän bulsa, sıyıqlandırılğan tabiği gaznıñ öleşe 20%tan 41%qa kütärelde.

Awrupa Berlege illäre soñğı 2 yılda sıyıqlandırılğan tabiği gaz importına 171 milliard yarım yevro sarıf itte, şul isäptän 75 milliard 100 million yevro külämendäge öleşen Amerika Quşma Ştatlarına tüläde.

Amerika Quşma Ştatlarında saylawnı Cömhüriyätçe Donal’d Tramp ciñgännän soñ nindi säyäsät alıp barılaçaq soñ?

Tramp kampaniyası waqıtında yäşel ênergiyädän kübräk qazılma yağulıqlarğa qaytılaçağına yış-yış basım yasadı. Amerika Quşma Ştatlarınıñ iñ zur neft’ häm tabiği gaz rezervlarına iyä buluın alğa sörde. Tramp neft’ häm tabiği gazda cirle citeşterüne arttıru häm strategik neft’ rezervlarınıñ tabıluınıñ zarurlığın bilgeläp uzdı. Djo Bayden çorında ğamälgä kertelgän, däwlät cir mäydannarınıñ arendağa birelep, federal’ borawlaw êşçänlegen arttırunı da wäğdä itte.

Tramp çista ênergiyä säyäsätläreneñ kübesenä isä qarşı çığa. Yañartıla alınğan ênergiyäneñ ışanıçlı bulmawın häm bik qıybat buluın alğa sörüçe Amerika Quşma Ştatlarınıñ saylanğan yaña İlbaşı Bayden çorındağı säyäsätlärne "sänäğätkä zıyan kiterüçe, citeşterüne çikläwçe, Qıtay yaqlı” dip bilgeli.

Yaña yılda prezident känäfiyenä utıraçaq AQŞ İlbaşı cil häm qoyaş ênergiyäsenä qıybat häm näticäsez buluı raslawları belän yaña investiśiyälär kertergä telämi.

Tramp saylaw barışındağı iñ zur yaqlawçılarınnan berse, dönyanıñ möhim êlektr maşinaların êşläp çığaruçılarınnan, “Tesla”nıñ xucası İlon Mask bulsa da êlektrlı maşina subsidiyälärenä dä qarşı çığa.

Şuña kürä tradiśion amerikan avtomobil’ industriyäsenä yärdäm itärgä däwam itäçägenä basım yasıy.

Atom ênergiyäse mäs’äläsendä Tramp yaña keçkenä külämle reaktorlarnıñ tözelüeneñ ênergiyä bäysezlege mäs’äläsendä Amerika Quşma Ştatlarınıñ iñ möhim östenlege buluın uylıy.

Trampnıñ Parij klimat kileşüe mäs’äläsendäge totışı da bik uñay tügel.

Amerika Quşma Ştatları 2020nçe yılda kileşüdän çigende. Fäqät 2021nçe yılda yañadan BMO klimat kileşüeneñ urtağı bulu qararına kilde häm yañadan quşıldı.

Tramp citäkçelegeneñ Amerika Quşma Ştatların Berläşkän Millätlär Oyışması klimat üzgäreşläre qısa kileşüennän tağın ber tapqır çığara alaçağı söyläşelä.

Belgeçlär, Tramp prezidentlığınıñ Awrupa belän bergä global’ külämdä klimat üzgäreşläre häm finanslaw, çista ênergiyägä küçü barışına häm säwdä säyäsätlärenä möhim çağılışlarınıñ bulaçağın belderep, säyäsätlärdä buluı mömkin zäğiflänüneñ AQŞ iq’tisadına da zıyan kiteräçägen farazlıy.

Mäxmüt Gürär / TRT Xäbär