Yaqın Könçığışta yanğın zuraya bara

İzrailneñ Ğazzägä qarşı höcümnäre başlanğanğa 13 ay ütte. Üterelgän fälästinlelärneñ sanı 50 meñnän arttı. Tınıç xalıqtan meñlägän keşeneñ mäyetläre äle dä cimereklär astında.

Yaralanuçılar sanı isä 100 meñnän kübräk. Ğazzä sızığında 1 million 200 meñnän kübräk keşe daimi räweştä küçep yörergä mäcbür itelä.

Fäqät İzrail 2023nçe yılnıñ 8nçe oktyabrennän birle Livannı da nişan itep ala. Livandağı “Xizbullah”nıñ ğomum särqatibe Nasrallah şuşı höcümnärdä üterelde. Livandağı İzrail höcümnärendä 13 ay buyı yaqınça 3 meñ keşeneñ ğomere özelgän.

İzrail agressiyäsenä qarşı Berläşkän Millätlär Oyışması häm xalıqara cämäğätçelek bernindi çara kürmäde. Tınıç xalıqnı nişan itep alğan bombalaw äle tağın küpme däwam itäçäge isä bilgesez.

Neft’ êşläp çığaruçı ğaräp illäre häm Farsı qultığı illäre belän bergä OPEKneñ İzrailgä qarşı nindi dä bulsa sankśiyä kertmäwe İslam dönyasınıñ iñ küp bäxäsläşelgän mäs’äläse. Belgeçlär fikerençä, barış 1973nçe yılda yäşängännärdän bik ayırmalı räweştä bara.

1973nçe yıldağı Ğaräp-İzrail suğışınnan soñ Soğud Ğaräbstanınıñ äydäp baruçanlığındağı illär neft’ êmbargosın başlatqan ide. AQŞ belän başlanğan êmbargo soñınnan Könbatış Awrupanı häm Yaponiyäne dä kertep, kiñäytelä. Neft’neñ miçkä bäyäläre aylar êçendä 4 märtäbä arta. 12 dollarğa qadär kübäyä. Awrupada citdi inflyaśiya barlıqqa kilä.

Avtomobil’ industriyäse Amerika Quşma Ştatları belän bergä êmbargodan zur zarar kürä. Şul räweşle ki, Yaponiya êmbargo belän oçraşqaç İzrail belän mönäsäbätlären iñ tübän däräcägä töşerä. Angliyä ğaräp illärenä qarata çikläwlären ğamäldän çığarıp, İzrailgä qarşı qoral êmbargosın başlata.

Xalıqara cämäğätçelekneñ urtaq fikerenä kürä, neft’kä bäyle iq’tisad säyäsäten alıp baruçı ğaräp illäre global’ külämdä êmbargo çarasın ütkärmäyäçäk.

Fäqät regional’ krizisneñ artuı häm Rusiyä-Ukraina suğışında bulğanı kebek ênergiyä ütkärgeçläreneñ häm qudıru yullarınıñ zarar kürüe xalıqara cämäğätçelekne borçıldıra torğan mäs’älä.

Böten şuşı barış êçendä İran isä başqa neft’-tabiği gaz êşläp çığaruçı illärdän ayırılıp tora. İrannıñ neft’ bazarlarındağı töp role xalıqara bazarlarğa turıdan-turı yoğıntı yasıy.

Bigräk tä Tähran belän Tel’-Aviv arasında ike yaqlı däwam itüçe “raketalaşu” barışı häm İzrailneñ İran neft’ qorılmaların nişan itep aluı neft’ bäyälärenä turıdan-turı täêsir itä ala.

OPEK beldergänçä, dönyanıñ iñ zur 10 neft’ citeşterüçese arasında urın alğan İran cäy axırında köndälek citeşterüen 3 million 300 meñ miçkä belän soñğı 5 yılnıñ iñ yuğarı däräcäsenä citkerde.

Yämändäge xusilärneñ Qızıl diñgezdäge neft’ köymälären nişan itep aluı da xätta global’ neft’ säwdäsenä yoğıntı yasadı.

Töbäktän moña qadär ber yılda yaqınça 33 meñ köymä uza ide. Bu sannıñ 30% tiräsendä kimüe belderelä.

Mäxmüt Gürär / TRT Xäbär