Atom-töş ênergiyäse: xıyaldan çınbarlıqqa ber adım

Törkiyäneñ atom-töş ênergiyäse qullanuçı illär ligasına kerüe öçen az waqıt qalıp bara. “Aqqoyı” stanśiyäseneñ berençe reaktorınıñ tiz arada xezmätkä tapşırıluı kötelä. Bu xaqtağı belderüne anıñ idarä şurası başlığı Anton Dedusenko yasadı. Anıñ äytüençä, turbina agregatınıñ barlıq töp komponentları berläşterelgän. Torbalarnı qoru tizdän tögällänäçäk. Yıl axırına qadär turbinanı äyländerü cihazına urnaştırığa planlaştırabız. Bu êş turbinanıñ qorıluın tögälläyäçäk häm bu turbina ob’yektı häm barlıq yärdämçe sistemalarnıñ test öçen äzer buluın añlata”,-dip söyläde Dedusenko.

Tözeleş êşçänlekläre tögällängännän soñ uzğan yılnıñ 27nçe aprelendä stanśiyägä yağulıq kiterelde häm ul atom-töş ob’yektı üzençälegenä iyä buldı.   

“Aqqoyı” stanśiyäse 1200 megavatt köçkä iyä 4 reaktordan tora. Başta anıñ 2 reaktorı êşläteläçäk. Annarı 2026nçı yılda barlıq reaktorlar ğamälgä keräçäk. Stanśiyä barlıq köçenä êşlägändä yılına yaqınça 35 milliard kilovatt säğat’ êlektr êşläp çığara ala. Bu Törkiyädä qullanılğan ênergiyäneñ 10%ı. Çama belän äytkändä, İstanbulnıñ yıllıq ixtiyacın tulısınça atom-töş stanśiyäse qanäğat’länderäçäk digän süz.

“Aqqoyı”nıñ ênergetikağa öleşennän tış iq’tisadi kerteme dä bar. Atom êlektr stanśiyäse tulayım milli produktqa yıl sayın 45 milliard dollar kiterer dip farazlana.

“Aqqoyı” Törkiyädä berençe atom-töş êlektr stanśiyäse bulsa da, berdänber bulmayaçaq. Tizdän Sinopta häm Trakiyada 2 yaña stanśiyägä nigez salınuı kötelä. Alar öçen Rusiyä, Qıtay häm Yaponiyä belän söyläşülär alıp barıla.

Törkiyä nigä atom-töş stanśiyälärenä investiśiyä yasıy? Monıñ iñ ähämiyätle säbäbe: milli ênergiyä iminlegen täêmin itü. Ul ilneñ 2053nçe yılğa “qaldıqlarsız dön’ya” maqsatı öçen dä zur ähämiyätkä iyä. Çönki atom-töş stanśiyäläre parnik gazı çığarmıy. Şuña kürä, global’ bularaq atom-töş reaktorlarınıñ sanın arttırıp zararlı gazlar bülenüen 17%qa kimetü maqsat itep quyıla.

Sonğı waqıtta atom-töş stanśiyäläre yabıla başlağan ide. Tik, Rusiyä belän Ukraina suğışı başlanğannan soñ, ul Awrupadağı ênergiyä krizisı belän bergä qabat populyarlaştı. Xäzerge waqıtta dön’yada 32 ildä 441 atom-töş stanśiyäse ğamäldä, 17 ildä isä 53 ob’yekt tözelep kilä. Älege stanśiyälärdä citeşterelgän êlektr ğomumi külämneñ yaqınça 10%ın täşkil itä. İllär buyınça qarağanda, Franśiyädä bu kürsätkeç - 70%tan artıq, Ukrainada - 51%, Şveśiyädä - 30% Bel’giyädä - 40%. Awrupa Berlege külämendä êlektr ênergiyäseneñ 26%ı atom-töş stanśiyälärennän alına.

Dön’yada arom-töş ênergiyäse citeşterüdä AQŞ 100 meñ megavatt belän lider. Annan soñ Franśyä, Qıtay, Yaponiyä häm Rusiyä kilä. AQŞta 92 aktiv reaktor bar. Bu sannıñ berniçä yıldan 100gä citäçäge küzallana.

Franśiyä êlektr citeşterüneñ 70%ın 56 atom-töş reaktorınnan qanäğat’länderä. Parij idaräse ildä 14 yaña stanśiyä tözü öçen êşçänleklären başladı.

Atom-töş investiśiyälären tizlätkän tağın ber il - Qıtay. Anda êlektr ixtiyacınıñ 5%ı atom-töş ênergiyäsennän täêmin itelä. Qıtayda xäzer 54 reaktor ğamäldä, 22se tözelep kilä. Tağın 40 yaña atom-töş reaktorına nigez salu planlaştırıla.

Neft’ häm tabiğıy gazga bay däwlätlärdä dä atom-töş ênergiyäsenä qarata citdi qızıqsınu bar. Älege qısalarda Farsı qultığında tizdän 10 atom-töş stanśiyäse tözü planlaştırıluı bilgele. Bolarnıñ 4se Berläşkän Ğaräp Ämirleklärendä urın alaçaq.