Törkiyäneñ batareya citeşterüendäge torışı

Öylärebezdä êlektr belän êşläwçe könküreş texnikasınnan bez qullanğan maşinalarğa, sanaqlarıbızdan kesä telefonnarına qadär tulılandırıla torğan, zaryadlandırıla torğan caylanmalarnıñ häm cihazlarnıñ sanı könnän-kön arta bara.

Batareya häm akkumulyator texnologiyäläre şuña kürä illär nisbätennän “kritik texnologiyä” kategoriyäsenä kertelä.

Dön’ya külämendä batareya citeşterü küäte xäzerge waqıtta 2,6 TWh (terewatt) däräcäsendä. 2030nçı yılda bu miq’darnıñ zur kütärelü belän 3,5 märtäbägä artuı, yäğ’ni 9 TWh (terewattqa) citüe kötelä.

Şuña kürä Törkiyä dä şuşı kritik êşlänmä kategoriyäsenä qağılışlı investiśiyälärne yaqlıy. Östenlekle bularaq êlektrlı maşinalarda qullanıluı öçen Gämliktä batareya êşxanäse tözelde. Anadolunıñ törle şähärlärendä dä batareya êşläp çığaruğa bik zur ähämiyät birelä. Yaña batareya êşxanäläreneñ salınuına da kön tärtibendä. Näq’ menä şuşı säbäp belän Törkiyä 25nçe-26nçı sentyabr’ könnärendä möhim çaranı - “Batareya teknologiyäläre sammitı”n qabul itte.

İlbaşı idaräseneñ investiśiya ofisınıñ “strategik urtaqlığında” Batareya citeşterüçeläre häm täêmin itüçeläre cämğiyäte oyıştırğan Batareya teknologiyäläre sammitı Gäbzädäge informatika üzänlegendä ütkärelde. Yuğarı däräcäle oçraşuda batareya texnologiyäläre ölkäsendä Törkiyädän häm çit illärdän 32 belgeç çığış yasawçı yaqınça 750 qatnaşuçı belän cıyıldı.

Çara waqıtında batareya êkosistemasınıñ här êtabı, çimal barışlarınnan êlektrolid citeşterü texnikasına, ğadäti bulmağan batareya ğamällärennän däwam itelä alınğan qaldıqlar strategiyälärenä qadär şaqtıy tema quzğatıldı.

İnnovaśion fikerlär belän urtaqlaşu, soñğı texnologik alğarışlarnı häm xalıqara perspektivalarnı Törkiyägä küçerü maqsatınnan çığıp ütkärelgän Batareya teknologiyäläre sammitında Törkiyä belän bergä 12 ildän kilgän qatnaşuçılar ike kön buyı ênergetika mäs’älälären söyläşte.

PİLDER Batareya citeşterüçeläre häm täêmin itüçeläre cämğiyäte başlığı Kadem Usta da mäs’älä belän bäyle bularaq “Anadolu” agentlığına birgän äñgämäsendä ênergiyä cıyıp saqlaw texnologiyälären "ênergetikada uyın üzgärtüçe” dip bäyäläde.

Usta yuğarı däräcäle oçraşunıñ Törkiyädä batareya êkosistemasınıñ iñ sälamät, iñ döres räweştä barlıqqa kilüenä zur öleş kertäçägenä ışanularına basım yasadı. "Batareya texnologiyäläre dönyadağı däwam itelä alınğan ênergiyägä küçeşneñ kritik öleşenä äylände. Batareya industriyäse bik dinamik tarmaq bularaq tiz üsä. İlebezdäge artqan soraw-taläp belän berrättän G7 illäreneñ 2030nçı yılğa qadär barıp citüe maqsat itelgän 1500 GW (gigawattlıq) yaña global’ ênergiyä cıyıp saqlaw maqsatı da tarmağıbız öçen möhim forsat täq’dim itä. Bu ölkädä global’ bazarda tağın da êffektiv torışqa citep, ilebez iq’tisadına zur öleş kertä alabız, şuña kürä dä batareya texnologiyälärendä citeşterü nığıtması (bazası) bulu vizionı (küzallawı) belän êş itäbez”, dip äytte.

Kadem Usta 2022nçe yılda 573 million dollardan kübräk bulğan litiy-ion batareya importınıñ 2023nçe yılda möhim külämdä artıp, 1 milliard 60 million dollarğa citüen xäterlätte.

Törkiyädäge batareya citeşterü êkosistemasında möhim alğarışlarnı küzätep baruların iskärtep uzuçı Usta: "2 êlektrolid citeşterü  qorılması xäzerge waqıtta aktiv räweştä êşli. Kapital salu êtabında bulğan gigawatt säğättän kübräk küätle 4 yaña qorılması belän bu san tağın da artaçaq. İlebezneñ 2030nçı yılğa qadär 80 GWh (gigowatt säğät) citeşterü küätennän kübräk bulaçağın küzallıybız”, - dip bäyäläw yasadı.

Ênergetika bazarın tärtipkä salu şurasınıñ cıyıp saqlaw ênergiya citeşterü leśenziyäläre häm êlektrlı maşina êşläp çığaruı belän bergä Törkiyäneñ litiy-ion batareya soraw-taläbeneñ 2030nçı yılğa qadär 10 milliard dollarnı uzuı kötelä.

Törkiyä 2022nçe yılda 10 million yarım dollar bulğan batareya êksportın 2023nçe yılda 39 million 700 meñ dollarğa citkerep, dürt tapqırğa arttırdı. Xäzerge waqıtta aktiv êşläwçe yaqınça 100 qorılmada litiy-ion batareya êşläp çığarıla. 

Avtor: Mäxmüt Gürär / TRT Xäbär möxärrire

Tatarça podkastlar (тавыш язмаларыбыз)