Tämäke tartmıym

Nigä? Çönki! - 14/2024

2120652
Tämäke tartmıym

Nigä? Çönki 14/2024

 

 

“Nigä?/Çönki!” tapşıru - tezmäbezneň bügenge çığarılışında bezneñ çornıñ iñ möhim problemalarınıñ berse - küp awırularnıñ ,ayıruça yaman şeşneñ töp säbäbe bulğan tämäke tartu turında   süz alıp barabız. Şuña kürä ”Tämäke tartmıym, çönki…” dip başlıybız tapşıruıbıznı.

19 nçı ğasır urtasına qadär ğomer ozınlığı bügengegä qarağanda qısqaraq ide. Monıñ töp säbäbe – däwalaw ısullarınıñ alğa kitmäwe. Mäsälän, teşe çeregän keşe 20 yäş’lärdä dä yalqınsınu arqasında ülärgä mömkin ide. Vakśinalar, darular, däwalaw ısulları tabılu belän keşelärneñ tormış sıyfatı artsa da, alar üz qulları belän sälamätleklärenä qurqınıç tudırğan uylap tabulardan baş tartmadı. Tämäke dä şularnıñ berse ide.

1950 nçe yıllarğa qadär tämäke tartunıñ zıyanı turında bik söylämilär ide. Xätta bu çorda tabiblar Amerikada tämäke reklamasına kertelde häm alar tämäke tartu sälamätlekkä zıyan kitermi dip belderdelär. Läkin mediśina texnologiyäläre alğa kitü arqasında, 50 nçe yıllarnıñ ikençe yartısında tämäke tartunıñ ütergeç awırularğa kiterüe açıqlandı.

Bügenge köndä mediśinada ireşelgän däräcä şunı kürsätä: tämäke tartu küpçelek yaman şeş, ayıruça üpkä yaman şeş awıruları belän turıdan - turı bäyläneşle. Bilgele bulğança, tämäke tartu awız, üñäç, aşqazanı, böyer, aşqazanı astı bize, sidek quığı häm analıq kebek organnarda da yaman şeş awıruın arttıra.

Tämäke tartu organizmdağı barlıq sistemalarğa da tiskäre yoğıntı yasıy. Ul qan äyläneşen äkrenäytä, gangrenağa kiterä, ateroskleroz öçen dä töp cawaplı ul. Tämäke tartuçılarda yöräk öyänäge (miokard infarktı), paraliçlanu häm yöräk awıruları yış oçrıy.

Tämäke tartu ğadäte belän zararlanğan tağın ber sistema – reproduktiv sistema. Yökle waqıtta tämäke tartu bala töşerü, waqıtınnan alda tudıru yäki balanıñ ğarip bulıp tuu qurqınıçların arttıra. Tämäke tartu şulay uq immun sistemasın zäğıyf’länderä, organizmnıñ infekśiyälärgä qarşı toruın kimetä. Bu isä ğomumän sälamätlegebezgä tiskäre yoğıntı yasıy.

Tämäkeneñ zıyanı anı tartuçılarğa ğına tügel, anıñ tötenenä duçar bulğan keşelärgä dä tiyä. Tämäkeneñ keşelärneñ çäçlärennän kiyemnärenä qadär señgän naçar ise sośial’ tormışqa da tiskäre yoğıntı yasıy. Tämäke tartunı taşlaw – awıru qurqınıçın kimetü öçen möhim adım dip assızıqlıybız häm min tämäke tartmıym, çönki üz - üzemne xörmät itäm dip tämamlıybız bügenge tapşıruıbıznı.

 

 

 



Bäyläneşle xäbärlär