Ber qotıplı dönya tärtibe betä: qaysı illär kübräk fayda küräçäk?
Tormışnıñ qızıqlı yaqları - 56/2023

Tormışnıñ qızıqlı yaqları - 56/2023
Soğud Ğaräbstanı, Berläşkän Ğaräp Ämirlekläre, Êfiopiya, İran, Misır häm Artentina – BRİKSqa keräçäk yaña 6 däwlät. Bu - Qıtay tiräsendä barlıqqa kilgän köçneñ xäzerge tärtipkä qarşı çığuın kürsätä. Tik Vaşington yäisä Pekin arbasına utırmağan Törkiyä şikelle milli mänfäğat’lären yaqlawçı illärneñ bu tärtiptän kübräk faydalanaçağı küzallana.
Amerika Quşma Ştatları liderlığındağı ber qotıplı dön’ya tärtibendä räxätlänep yäşäwçe Könbatışqa köndäş çıqtı. Bik küp belgeç AQŞ häm Qıtaynıñ ike qotıplı dön’ya barlıqqa kiterüe turında söyli. Tik bu ike däwlätneñ yanında tormawçı häm milli mänfäğat’lären östen kürüçe köçlär bar. Misal öçen, Törkiyä, Soğud Ğaräbstanı, Hindstan häm İndoneziya.
Törkiyägä kilgändä, ul yıllar buyı üz mänfäğat’lären qayğırtuçı säyäsät alıp bara, Könbatışnıñ da, başqa illärneñ dä yanında bersüzsez tormıy. Rusiyä-Ukraina suğışındağı poziśiyäse – monıñ iñ zur ürnäklärennän berse. Şulay uq, Şveśiyä häm Finlyandiyäneñ NATOğa kerüe mäs’äläsendä Törkiyäneñ nıq toruı – anıñ üz mänfäğat’lären yaqlawçı bäysez köç buluına dälil.
Soğud Ğaräbstanı belän Hindstan da ürnäk illär.
Soğud Ğaräbstanınıñ BRİKSqa kerüe isä tradiśion berlektäşe AQŞ belän mänfäğat’lär konfliktınıñ torğan sayın artuın kürsätä. Älege ğaräp däwläteneñ neft’ belän täêmin itügä üzgäreşlär kertü turındağı qararı da ike il arasında kiyerenkelek barlıqqa kiterde.
Soğud Ğaräbstanı AQŞqa qarşı manyevrlar mäydanın kiñäytü öçen Qıtay belän yaqınlaşu yulın saylıy.
Bolay da BRİKS äğ’zası bulğan Hindstan isä Qıtaynıñ gegemoniyası astına kerüdän tayçına. Xökümät räise Narendra Modinıñ Vaşington häm Parijdağı oçraşuları ilneñ härwaqıtta Qıtay yanında tormayaçağın kürsätä.
BRİKSta dollarnıñ xakimiyäten beterü öçen täq’dim itelgän urtaq aqça berämlegen Hindstannıñ kire qağuı da ähämiyätle kürsätkeç.
Qıytğa Awrupasına Germaniya al’ternativası
Germaniya da, ike qotıpqa da kermiçä, üz regional’ qotıbın barlıqqa kiterergä teläwçe illär arasında. Monıñ iñ zur säbäbe qıytğa Awrupasınıñ anglosakson däwlätlärneñ mänfäğat’lärennän ayırılıp toruçı maqsatlar quyuı.
AQŞ küçärennän çığıp üz mänfäğat’lären yaqlarğa tırışuçı Awrupa Berlege yaña regional’ qotıp barlıqqa kiterü mömkinlegenä iyä. Ul Germaniyä liderlığında bulırğa mömkin.
Yaña tärtipkä küçü çorında yasalaçaq adımnar ähämiyätle
Üz regional’ qotıpların barlıqqa kiterä alırlıq köçle däwlätlär häm berleklär monnan iñ küp fayda aluğa ireşü sälätenä iyä. Monıñ säbäbe isä balans säyäsäte häm yaqlarnı ber-bersenä qarşı qotırtudan alınaçaq tabış. AQŞ belän Qıtay mönäsäbätläreneñ köndäşlek ülçäneşennän çığıp doşmanlıqqa yaqınlaşuı bu mäydannı aça.
Yaña dön’ya tärtibenä küçkändä barlıqqa kilgän buşlıqtan yaxşı faydalana aluçı däwlätlär 21nçe ğasırnıñ kütärelüçe yoldızları bulaçaq.
Çığanaq: TRT Xäbär kanalı