Salqın tiyü, gripp häm antibiotik belän däwalanu
Sälamät bulıyq 29/2023
Sälamät bulıyq 29/2023
Köz häm qış aylarında sulış yulı infekśiyäläre belän awıruçı yaqınça här 100 xastadan 80endä antibiotik däwalanuğa ixtıyac yuq. Çönki sulış yulı infekśiyäläreneñ 80% viruslar, qalğan öleşe isä bakteriyälär arqasında kilep çığa. Antibiotiklär isä barı tik bakteriyälär barlıqqa kitergän infekśiya awırularınıñ däwalanuında qullanıla.
Qışın üzen kürsätä başlağan, şuşı könnärdä bigräk tä sulaw yulları infekśiyäläreneñ dä artuı küzätelä, şuşı ölkädä yasalğan iñ zur yalğışlardan berse – simptomnarnıñ başlanuı belän antibiotiklärgä yünälü.
Bigräk tä közge häm qışqı aylarda iñ yış oçrıy torğan sälamätlek problemaları bularaq alğı planğa çıqqan salqın tiyü häm gripp kebek tamaq awırtuı belän däwam itkän xastalıqlar.
Salqın tiyü ğadättä gripp belän butala, läkin aralarında zur ayırmalar bar:
- Bik küp tördä häm sanda virus säbäp bulğan salqın tiyüdä qorı yötkerü belän bergä buğaz awırtuı, tomaw (borın ağu), qayçağında ciñelçä temperatura bulırğa mömkin. Şuña kürä ber fasılda keşeneñ berniçä törle virus häm bäyläneşle törläre belän oçraşıp, berdän kübräk şuşı xastalıqlar belän awırtuı mömkin.
- İnfluenza viruslarına bäyle gripp waqıtında xastalıq buğaz awırtuı belän başlıy, annan soñ isä 38,5 häm tağın da yuğarı temperatura, qatı muskul awırtuı, baş awırtuı häm xätta buın awırtuı belän däwam itä.
Közge häm qışqı aylarda sulaw yulları infekśiyäläre belän awıruçılarnıñ yaqınça här 100 xastadan 80endä antibiotik däwalanuına ixtıyac bulmıy. Çönki sulış yulı infekśiyäläreneñ 80% viruslar, qalğan öleşe isä bakteriyälärdän kilep çığa. Antibiotiklärneñ salqın tiyü häm gripp däwalanuında bernindi faydası yuq. Antibiotiklär barı tik bakteriyälär barlıqqa kitergän infekśiyälärne däwalawda qullanıla. Kiräksez qullanılğan oçraqta organizmda bulğan faydalı, dus (flora) bakteriyälären üterä. Monnan tış antibiotiklärgä qarşı toru köçeneñ üsüenä yul açırğa mömkin.
Salqın tiyü häm risk törkemendägelärdän tış keşelärdä barlıqqa kilgän gripp 5-7 kön däwamında üzlegennän uza. Bälki dä, tabiğıy däwalaw ısullarınıñ awırtularnı cineläytkän häm tağın da tizräk sawığunı buldırğan awırularnıñ iñ başında salqın tiyü häm risk törkemendägelärdän tış keşelärdä bulğan gripp tora.
Tabib salqın tiyü yäki gripp diagnozın quyğan keşelärdä yärdäm maqsatı belän citärlek yal itü, tuqlanu häm citärle külämdä sıyıqlıq alu belän ber rättän qayber tabiğıy, natural’ produktlarnı da qullanırğa bula. Fäqät şunı da onıtmasqa kiräk: tabiğıy êşlänmälärneñ törle darular belän reakśiyäse bulırğa mömkin häm bigräk tä xronik awıruları arqasında törle darular qullanuçılarnıñ bu mäs’älädä motlaq räweştä tabib belän kiñäşläşüe kiräk.
- Sarımsaq salqın tiyüdä êffektivlığı qabul itelgän tabiğıy rizıq, daimi qullanılğan çaqta xastalıq yışlığın häm sanın azayta ala, yaxşırunı tizlätä ala.
- Êxinaśeya – viruslı yuğarı sulaw yulları infekśiyälärendä täêsirle tabiğıy üsemlek.
- Ayıruça qış köne C vitaminı bulğan ciläk-cimeşlärne häm yäşelçälärne qullanu gripp häm salqın tiyü riskın kimetä ala.
- Śink taküzänäklär taraluda (proliferaśiyada), immun reakśiyädä, neyrologik funkśiyälärdä möhim rol’ uynıy, şuna kürä salqın tiyü awırtuları başlaw belän qullanılğan oçraqta awırunıñ ozınlığın häm awırlığın kimetä ala. Śink êç-bawır, baş-ayaq häm bütäkälär, çi çikläwek häm boday orlığında bik küp bar.
- Buğaz awırtuın ciñeläytü öçen limonlı ballı su êçärgä bula. 250 millilitr qaynar su êçenä 1 kähwä qaşığı bal häm ber yarım limon suın quşıp êçü buğaz awırtuın ciñeläytä ala. Bu qatnaşmanıñ antioksidant yoğıntısı näticäsendä tamaq yalqınsınuı da ciñeläyä.
- Tozlı yäki bikarbonatlı su belän tamaqnı çayqarda da bula.
- Ballı suğan siropı häm êvkalipt sogı da simptomnardan arınırğa yärdäm itärgä mömkin.
Buğaz awırtuı salqın tiyü häm gripp kebek viruslı infekśiyälär waqıtında kürengäne kebek bakteriyälärneñ bigräk tä A törkeme beta gemolitik streptokokklar barlıqqa kitergän angina oçraqlarında da bulırğa mömkin. Bu bakteriyanıñ bigräk tä 5-15 yäş’ törkemendäge balalarda yöräk klapannarında karditqa häm böyırdä nefritkä säbäp buluı riskı bar. Şuña kürä buğaz awırtuı, salqın tiyü kebek oçraqlarda diagnoz häm däwalaw öçen motlaq räweştä tabibkä, vraçqa möräcäğät itegez.
Avtor – tabib Mäxmät Uçar
