Sälamät tormışnıñ formulası: xäräkät itü

Xäräkätsez yäşäw simezlektän başlap bik küp sälamätlek problemasına kiterä. Bötendön’ya sälamätlek saqlaw oyışması 2030nçı yılğa qadär yaqınça 500 meñ keşeneñ bu säbäple törle awırtularğa duçar bulaçağın farazlıy. Çişeleş isä daimi fizik künegülär yasaw.

Keşelär êkran qarşında tağın da ozaq waqıt utıra, yaqın aralarğa baru öçen dä maşina qullana, äyberlärne internet aşa satıp ala… Zamança yäşäw stile keşelärneñ yögen kimetä, tik xäräkätsezlek kiterep çığara häm bik küp sälamätlek problemasına nigez äzerli.

Bötendön’ya sälamätlek saqlaw oyışması äzerlägän ber xisap ta monı raslawçı üzençälektä. 194 ildän cıyılğan mäğ’lümatlargä nigezlänep äzerlängän dokumentqa qarağanda, ägär çara kürelmäsä, 2030nçı yılğa qadär yaqınça 500 meñ keşe xäräkätsez qalu belän bäyle sälamätlek problemalarına tap bulaçaq.

Şulay itep, xäräkätsez tormış nigä sälamätlek probleması sanala häm nindi çirlärgä kiterä ala?

Türkiyäneñ mediśina fännäre universitetı ostazı, êndokrinologiyä häm metabolik awırular belgeçe, professor Mazxar Müslüm Tuna fizik aktivlıqnıñ bulmawı arqasında kilep çığuçı iñ ähämiyätle çirlärneñ berse - simezlek ikänen söyli.  

“Simezlekne ber çir tügel, bik küp çirlärneñ başlanğıçı şikelle uylağız. Aña bäyle iñ yış oçrıy torğan awıru - diabet.  Monnan tış, ul yöräk-qan tamırları awıruları, gipertoniyä, yöräk öyänäge häm insul’tqa kiterä ala. Älbättä, fizik xastalıqlardan tış küp kenä psixologik taypılışlarğa da säbäpçe bula,”-dip söyli fän ähele.

Bu çirlärne buldırmaw öçen sälamät tuqlanırğa häm xäräkät itärgä, yäğ’ni daimi fizik aktivlıq belän şöğıl’länergä kiñäş itelä. Näticädä yuğarı qan basımı şikelle yöräk-qan tamırları awıruları, diabet, kükräk häm êçäk yaman şeşe mömkinlege, xätta depressiyä qurqınıçı kimi.

 Sälamätlekne saqlaw öçen ni qadär fizik künegü yasarğa kiräk?

Bötendön’ya sälamätlek saqlaw oyışması häm bik küp cämğıyät’ atnada 150-300 minut künegülär yasarğa kiñäş itä. Här kön yaqınça 30-60 minut yörü dä citärlek. Tik ul tiz yörü bulırğa tiyeş. Mömkinlek bulsa, velosipedta yörü, yögerü yäisä yözü dä yaxşı.

Xäräkät itü depressiyä riskın da kimetä

Xäräkät itü buınnarnı, totaştıruçı tuqımalar häm söyäklärne nığıta. İnsulin rezistentlığın kimetä. Yabığunı ciñeläytä. Şul räweşle qandağı şikär häm qan basımın tağın da balansli xälgä kiterä.  

Keşelärneñ daimi sport belän şöğıl’länüe barı gäwdä sälamätlege tügel, ruxi sawlıq öçen dä bik faydalı. Beraz ğına künegülär yasağanda da keşeneñ käyefe kütärelä, nervları tınıçlana, zihene yal itä häm can kerä. Monı daimi bularaq êşlägändä yoqı da tärtipkä salına.  

Belgeçlär äytüençä, künegülärne sälamätlegendä problemaları buluçılar ğına tügel, härkem yasarğa tiyeş. Professor Tuna monıñ yäşäw räweşe xälenä kiterüneñ ähämiyätenä iğ’tibarnı cälep itä. Ul balalıq çorınnan başlap fizik künegülär belän şöğıl’länergä kiñäş birä. Çönki keçkenä yäş’lärdä alğan kirägennän artıq kilolar alğa taba tağın da zurraq problemalarğa kiterä ala.

Çığanaq: TRT Xäbär kanalı