Kiläse yılda Türkiyä tışqı säyäsäten nilär kötä?

Könüzäk mäs'älälär 18/2022

1925442
Kiläse yılda Türkiyä tışqı säyäsäten nilär kötä?

 

Türkiyäneñ Ukraina suğışındağı balans säyäsäte Ukrainadağı suğış öçen genä tügel, ä strategik avtonomiyäne täêmin itü häm geosäyäsi östenleklären törleländerü öçen kiñ strategik  häm geosäyäsi yünäleşneñ ber öleşe. Türkiyäneñ Könbatış belän mönäsäbätläre praktik xezmättäşlek häm balans êzläw qısalarında 2023 nçe yılda da däwam itäçäk. Ukrainadağı suğışnıñ däwam itüe nigezendä Türkiyäneñ kiläse yılda da xäzerge balans häm tarafsızlıq säyäsäten saqlap qaluı kötelä. 2023 nçe yılda yaña söyläşülär barlıqqa kilergä mömkin häm Türkiyä bu mömkinleklärne äydäp barıp iniśiativa kürsätäçäk.

Türkiyäneñ tışqı mönäsäbätlärendä “säwdä däwläte” üzençälege 2023 nçe yılda da däwam itär möğayen, çönki anıñ iq’tisadi problemaları qısqa waqıt êçendä xäl iteläçäk kebek tügel. Monnan tış,Türkiyädän qala barlıq illärdä diyärlek iq’tisadi problemalar  üzäk urın alıp toraçaq, çönki dön’ya iq’tisadi global’ êpidemiyäneñ awır çığımnarı täêsirendä qaluın däwam itäçäk häm 2023 nçe yılda global’ torğınlıq kötelä.

Bu iq’tisadi küreneşkä parallel’ bularaq Türkiyä häm anıñ partnyerları arasında däwam itkän normal’läşü/ kileşü barışınıñ 2023 nçe yılda däwam itüe häm anıñ tiränäyüe kötelä, çönki prośessnı başlarğa mömkinlek birgän şartlar äle 2023 nçe yılda ğamäldä bulaçaq.

Türkiyä tışqı säyäsäteneñ çağıştırmaça yaña komponentı bulğan saqlanu sänäğäte, 2022 nçe yıldağı kebek, 2023 nçe yılda da tuqtawsız kütäreläçäk.  Türkiyä “dron’ diplomatiyäse” yäki “saqlanu diplomatiyäse” dip atalğan saqlanu êşlänmäläreneñ êksport bazarların xäzerdän san häm sıyfat yağınnan kiñäytte. Ukrainadağı suğış Rusiyäneñ küp illärgä saqlanu produkśiyäse êksportlaw mömkinlegen sizelerlek kimette häm suğış 2023 nçe yılda da däwam itkängä kürä kiläse yılda Rusiyäneñ köçe tağın da kimiyäçäk. Rusiyäneñ Aziya, Yaqın Könçığış, Afrika häm Latin Amerikasındağı buşlığın Türkiyä tutırırğa äzerlänä.

2023 nçe yılda Türkiyäneñ ildä häm çittä dä terrorğa qarşı köräşe däwam itäçäk. 2022 nçe yılda Türkiyäneñ terrorçılıqqa qarşı operaśiyäläre ayıruça Kön’yaq Ğıyraqta tiränäyde. Läkin Türkiyäneñ operativ häm strategik maqsatlarına äle tulısınça ireşelmäde. Şuña kürä Türkiyä Tön’yaq Ğıyraqta däwam itkän terrorğa qarşı operasiyälären tämamlar häm şulay uq Süriyäneñ tön’yağında bilgelängän “YPG” liderlarına häm äğ’zalarına qarşı operaśiyäläre däwam itär möğayen. İstanbuldağı bombalı höcüm kürsätkänçä, “YPG” qurqınıçı Türkiyä öçen kinetik bulğanlıqtan, Türkiyäneñ Süriyäneñ tön’yağında “YPG” kontrolendä bulğan töbäklärgä çik ar’yağı xärbi xäräkäte 2023 nçe yılda bulırğa mömkin.

2023 nçe yılda Türkiyä - AQŞ mönäsäbätlärendä iñ möhim tema  Senatnıñ tışqı mönäsäbätlär komitetı başlığı Bob Menendez kirtä quyğan yaña partiya F-16 xärbi oçqıçları häm modernizaśiya komplektların Türkiyägä êksportlaw bulaçaq. Türkiyäneñ Süriyäneñ tön’yağında “YPG”ğa qarata çik ar’yağı xärbi xäräkäte dä ike yaqlı mönäsäbätlärne kiyerenke qılu qurqınıçına iyä. Baydennıñ 2023 nçe yıldağı Türkiyä ilbaşı saylawınnan alda saylağan xäräkät räweşenä bäyle bularaq, Bayden üz saylawlarındağı kebek Ärdoğanğa qarşı totış kürsätsä, Türkiyä êçke säyäsäte dä ike il arasında kiyerenkelek çığanağı bulırğa mömkin.

 Türkiyä – Greśiya mönäsäbätlärendä Ägäy häm Könçığış Urta diñgezdäge diñgez töbäkläre aşa kiyerenkelek köçäyü ixtimalı zur. Greśiyäneñ Kritnıñ däğ’wa itelgän diñgez töbäge  turındağı däğ’wası belän Türkiyä – Liviyäneñ ike yaqlı çiklängän iq’tisadi töbäklär arasındağı bäreleş 2023 nçe yıla Türkiyä belän Greśiya arasında tupikka kiterergä mömkin, çönki Greśiya bu töbäktä uglevodorod êzläw öçen êre ênergiya şirkätläre belän kileşü tözede. 2023 nçe yıl urtalarında uzaçaq Türkiyä häm Greśiya saylawları belän kiyerenkelekne kimetü häm öçençe yaq qatışuı öçen diplomatik häm geosäyäsi manevr säläte çiklänäçäk. Türkiyä - Greśiya ike yaqlı kiyerenkelege Türkiyä – AQŞ mönäsäbätlärendä dä dinamik buldı. Şuña kürä 2023 nçe yılda Türkiyä  - Greśiya mönäsäbätlärendä bulaçaq kiyerenkeleklärneñ Türkiyä – AQŞ mönäsäbätlärenä dä täêsir itü ixtimalı yuğarı.

2023 nçe yılda Türkiyä - Azärbaycan mönäsäbätläreneñ strategik sıyfatı tağın da nığıtılır dip kötelä. Türkiyä yaña azat itelgän Qarabax töbägen üsterü häm totrıqlılandıruda, xärbi xezmättäşlekne däwam itüdä Azärbaycanğa yärdäm itäçäk. Türkiyä şulay uq Azärbaycan belän Ärmänstan arasında xärbi kiyerenkelekkä kirtä quyu öçen tırışlıqların arttıraçaq.

2023 nçe yılda Türkiyäneñ Azärbaycan belän mönäsäbätlärendä tağın da kiñräk ênergiya geosäyäsäte näticäläre bulaçaq. Putinnıñ Türkiyäne ênergiya üzäge itü täq’dime tormışqa aşamı, yuqmı, Azärbaycannan Türkiyä aşa Awrupağa suzılğan xäzerge ênergiya koridorınıñ Törekmänstannan da ixtimal satıp alu belän mömkinlekne arttıruı ixtimal.

Ukrainadağı suğış 2023 nçe yılda da däwam itäçäk häm Türkiyä kön tärtibendä töp urının saqlap qalaçaq. Türkiyä Kiyev häm Mäskäwgä yoğıntısın qullanıp Aşlıq kileşüen periodik bularaq yañartu tırışlıqların däwam itäçäk. Türkiyä şulay uq 2023 nçe yıl däwamında yaqlar arasında tınıçlıq söyläşülären yañadan başlaw häm kiyerenkelekne kimetü öçen barlıq mömkinleklärdän faydalanaçaq.

 2023 nçe yılda Yaqın Könçığışnıñ töp kön tärtibe küp illär arasında däwam itüçe normal’läşü/ kileşü tırışlıqları bulaçaq. Töbäktä normal’läşü/kileşü êşçänlekläreneñ däwam itüe öçen iñ zur qurqınıç iñ çiktän tış uñçılarnı üz êçenä alğan yaña İzrail xökümäte bulaçaq. Könçığış Qodüstä häm Ğazzädä citdi kiyerenkelek normal’läşü/kileşü barışın,İbrahim kileşülären häm Türkiyä –İzrail êzlären sınap qararğa mömkin.

 

Avtor: Säyäsi,iq’tisadi häm soŝial’ tikşerenülär waqıfı SETAnıň  qurqınıçsızlıq tikşerenülӓre direktorı, yazuçı, professor doktor Murat Yeşiltaş

 

 

 



Bäyläneşle xäbärlär