Törek ğalime Ärkan Qaragözneñ "Tatar balalar uyınnarı" isemle kitabına qısqaça küzätü

Yazmabıznı "Tatar-inform"  mӓğ’lümat agentlığınıñ Türkiyӓdӓge xӓbӓrçese-jurnalist Ruşaniyӓ Altaynıñ xӓbӓrlӓrenӓ, internet çeltӓre mӓğ’lümatlarına nigezlӓnep ӓzerlӓdek.

  Balalarnıñ ruxi yaqtan, fizik yaqtan saw-sӓlamӓt bulıp üsüendӓ uyınnarnıñ ӓhӓmiyӓte  bik zur. Ölkӓnnӓrgӓ êştӓn buşağan waqıtta küñel açu,yal itü,waqıt uzdıru öçen ber çara bulsa bala öçen <<uyın  - çın şöğıl’gӓ, tormış körӓşenӓ hӓm xezmӓtkӓ ӓzerlӓnü ul>>, digӓn süzlӓre bar  kürenekle tatar yazuçısı Nӓqıy ağa İsӓnbӓtneñ.

  Balalar dön’yasına kerep ,alarnıñ üseş-üzgӓreşlӓren, şatlıq-quanıçların kürep,borçu-mӓşӓqat’lӓren  üz  uy-kiçereşlӓre aşa ütkӓrep,olılarğa yuq-bar bulıp toyılğan xӓl-waqıyğalarnı alarça tanıp-belep,alarça fiker yörtep,balalar öçen yaxşı ӓsӓrlӓr icat itü kebek ütӓ ber cawaplı êşne cigelep tartuçı yazuçılarıbız,êzlӓnüçe-ğalimnӓrebez bar. Nӓni duslarnıñ psixologiyӓsen añlaw,uylaw sӓlӓtenӓ töşenü ciñel êş tügel,bilgele.Bu maqtawlı burıçnı layıqlı rӓweştӓ fӓnni êşçӓnlek bularaq başqara alğan törek ğalimnӓrennӓn  Ärkan Qaraköz - ӓnӓ şundıylarnıñ berse.

  Törkiyӓdӓ tatar xalıq uyınnarına bağışlanğan fӓnni kitap dön’ya kürӓ.Kitapnıñ avtorı – Anqaradağı Xaci Bӓyrӓm Wӓli isemendӓge universitet ğalime Ärkan Qaragöz. Kitap <<Tatar balalar uyınnarı>> dip atala.<<Bengü>> nӓşriyatında basılğan bu kitap tatar xalıq uyınnarına bağışlanğan.Bu -  ğalimneñ tatarlar turında ikençe kitabı.Berençe kitabı anıñ doktorlıq dissertaŝiyӓse bulğan.Ul kitap - <<Tatar hӓm başqort  tılsımlı ӓkiyӓtlӓre>> isemle kitap bularaq dön’ya kürӓ.

  Ärkan Qaragöz bu kitabın,ikençe törle <<tatar balalar fol’klorı>> dip tӓ atıy. Aña ӓlege kitapnı,2020nçe yılda yaza başlap,2022nçe yılda tögӓllӓrgӓ turı kilӓ.Bu ğıyl’mi ӓsӓrendӓ ul <<uyın>> süzeneñ fӓndӓ niçek añlatıluına ayırım iğ’tibar itӓ. Şunıñ belӓn berlektӓ dӓ, bu fӓnni êşçӓnlegen tormışqa aşırır öçen ğalim Amerika, Avrupa,Türkiyӓ ğalimnӓreneñ xezmӓtlӓrendӓ dӓ êzlӓnülӓr alıp bara.Uyınnıñ fol’klor  êlementı ğına bulmıyça,anıñ fӓlsӓfӓ,soŝiologiya,psixologiya,pedagogika,iq’tisad,kommunikaŝiya kebek tarmaqlarnı da qızıqsındırğan tema buluına basım yasıy ul.

  <<Tatar balalar uyınnarı>> kitabında avtor tatar telendӓge uyın belӓn bӓyle süzlӓr hӓm süztezmӓlӓrne barlağan,alarnıñ tӓrcemӓlӓren birgӓn.Tatar balalar uyınnarın xӓrӓkӓtle,dramatik,cır-biyüle,zihen- sınaş kebek kategoriyӓlӓrgӓ bülep tikşergӓn.Kitapqa borınğı törkilӓr watanı İdel-Ural buyında yӓşӓwçe tön’yaq  törki qabilӓlӓreneñ balaları uynıy torğan <<xӓrӓkӓtçӓn uyınnar>> kertelgӓn.Ğomumӓn alğanda,kitapqa kergӓn uyınnar xӓrӓkӓtkӓ nigezlӓngӓn.Alar 11 törgӓ  bülengӓn,ӓytik:quwışlı,yögereşle,poçmaq yӓki urın alış,küz bӓylӓş,tözӓw,köç sınaşu,yögerep-sikerü,qul çabu,ber ük waqıtta xӓrӓkӓtlӓnü,qaçışlı hӓm dӓ şartlı uyınnar.

  Mӓğ’lüm  ki,balalarıbıznıñ bu uyınnarı tel baylığın üsterügӓ,anı bayıtuğa şaqtıy öleş kertӓ.Bu xӓrӓkӓtle uyınnarğa urın birü balalarnı ber-bersenӓ tağın da yaqınayta,duslaştıra,milli yaqtan üsü öçen köç birӓ.Nӓticӓdӓ,bu uyınnar balalarda üz köçenӓ ışanu,berdӓmlek,yӓrdӓmlӓşü,keşeleklelek,şӓfqat’lelek,kürkӓm sıyfatlar tӓrbiyӓli. Bu uyınnar  balalarda citezlekkӓ, köçkӓ, zirӓklekkӓ sınaw ul.Bu sıyfatlarğa iyӓ bulğan fӓnni êşlӓr,kitaplar yazu,ӓlbӓttӓ,maqtawğa layıq.Bu maqtawlı burıçnı törek ğalime Ärkan Karagöz  kebek kiñ küñelle, êzlӓnüçӓn ğalimnӓr hӓm yazuçılar ğına layıqlı rӓweştӓ ütӓp çığa ala.

Çığanaqlar:

1) Altay R.,<<Törkiyӓdӓ tatar xalıq balalar uyınnarına bağışlanğan fӓnni kitap çıqtı.>> 19.11.2022

2) https://www.azatlıq.org>...

<<170tӓn artıq uyın.Törkiyӓdӓ <<Tatar balalar uyuınnarı>> kitabı çıqtı.>> 20.11.2022

3)https://ruzalia.ru/%D2%...

<<Cӓwdӓt Dӓrzaman icatında balaçaq xӓtirӓlӓreneñ sӓnğat’çӓ sürӓte hӓm anıñ tӓrbiyӓwi ӓhӓmiyӓte.>>  11.09.2020

4) http://arskmedia.ru/news/rayon-yaalyklary/xalyk-uennary-

<<Xalıq uyınnarı citezlekkӓ,köçkӓ,zirӓklekkӓ sınaw ul.>> 10.11.2022

5) http://milli-tarbiya.tatar/%D0B1%

<<Milli tӓrbiyӓ- Bala tormışında  fol’klornıñ ӓhӓmiyӓte.>> 29.09.2020

 Törle çığanaqlardan tuplap ӓzerlӓwçe:Kadriyӓ Meyvacı.