Ğalämdä bulu däwlätlär öçen nigä ähämiyätle?

Salqın suğışnıñ ber öleşe bulğan ğaläm köndäşlege xäzerge waqıtta qızıp däwam itä. Şulay itep, kemnär ğalämdä yarışırğa teli? Ğalämdä bulu ni öçen bu qadär ähämiyätle?

“Ğalämdä xuca buluçı dön’yağa xuca bulaçaq”. Älege teoriyädän çığıp xäräkät itüçe däwlätlär yıllardır ğalämgä üz tamğaların quyarğa tırışa.

61 yıl êlek ğalämgä oçtıq

Sovetlar berlege kosmonavtı Yuriy Gagarinnıñ ğalämgä täwge oçuınnan soñ 61 yıl uzdı.

Ay ozaq waqıt AQŞ belän Sovetlarnıñ yarışı urtasında ide. Cirneñ iyärçene NASAnıñ “Artemida” ğaläm korabı belän qabat kön üzägenä çıqtı.

“Artemida 1”neñ oçışı uñışlı bulsa, NASA astronavtları 2024nçe yılda Ay tiräsendä oça alaçaq. 2025nçe yılda isä Ayğa utıruları mömkin. Tik missiyädäge qıyınlıqlar arqasında oçırtu datasına 3nçe tapqır üzgäreş kertelde.

Ğaläm öçen çığımnar soñğı yıllarda kisäk üste

Amerika Quşma Ştatlarınnan başlap şaqtıy ilneñ ğaläm öçen aqça sarıf itüendä soñğı yıllarda zur üseş küzätelä. Bu da ğaläm yarışı başlanuına ber dälil bulıp tora.

Ğalämgä investiśiyälär

Ğaläm belän bäyle bulğan yasalma iyärçen industriyäsendäge wäzğıyät’ tä iğ’tibar cälep itüçe tağın ber tema. Tarmaqqa kertem illärneñ ğalämgä investiśiyäläre nisbätennän bik ähämiyätle. Ul soñğı 10 yılda yaqınça 2 tapqır artqan häm 271 milliard dollarğa citkän. İñ küp investiśiyä yasawçı däwlät isä AQŞ. Annan soñ Qıtay häm Yaponiyä kilä.  

Şulay da, illär öçen ğalämdä urın alu ni öçen bu qadär ähämiyätle? Däwlätlärneñ ğaläm köndäşlege kiyerenkelekkä kiterä alamı?

Raketa belgeçe Arif Karabeyoğlu ğalämdäge kommerśiyäneñ Amerikada başlanuın häm başqa könbatış däwlätläre belän Yaponiyägä qadär taraluın söyli. “Kommerśiyä şirkätläre tabış häm küzläw maqsatınnan ğalämdä törle operaśiyälär uzdıra. Moña ğaläm turizmı da kerä, kiläçäktä ğaläm şaxtaçılığı häm Cirne küzätü êşläre dä östälä ala. Bu tör ğamällärneñ barısı da, asılında, ğalämdä kommerśiyä qısalarında uzdırıla,”-di ul.   

Türkiyäneñ ğaläm êşçänlege ni xäldä?

Türkiyäneñ tögällängän häm äle dä däwam itüçe şaqtıy proyektı bar. Aktiv êlemtä yasalma iyärçen sanı 8gä citte. Ul ğalämdä êlemtä iyärçennären buldırğan 30 ildän berse.

İstanbul texnik universitetınıñ oçqıç häm ğaläm fännäre bülege professorı Alim Röstäm Aslan bolay dip söyli: “Êlemtä iyärçene êşli, küzläw iyärçene êşli, fänni iyärçennär êşli, bez çit illärgä yasalma iyärçen satabız. Xäzerge waqıtta Türkiyäneñ milli oçırtu sisteması proyektı bar. Ğalämğä çığu bik ähämiyätle. Telägän qadär ğaläm sistemaları yasağız - monı ğalämgä üzegez iltä almasağız yäisä ğalämgä çığaru garantiyägez bulmasa, bu zur qıyınlıq”.