Ukraina krizisı waqıtında mönäsäbätlärne cayğa salu

Yaña salqın suğışnıñ köç sınaşuı êçendä Yaqın Könçığış däwlätläre çığarğan näticälärgä qarağanda, Rusiyä-Ukraina suğışı Vaşingtonnıñ böten iğ’tibarın üzenä tarta, şuña kürä AQŞ Yaqın Könçığıştağı aşığıç qurqınıçsızlıq problemalarına citärlek ähämiyät birmi.

İzrail belän Farsı qultığındağı qayber däwlätlär Bayden idaräseneñ Venada İran belän däwam itüçe söyläşülärdä, Rusiyä-Ukraina suğışınıñ ozaqqa suzıluı säbäple, Tähranğa citdi taşlamalar biräçägenä borçıla.

İran 2015nçe yılğı atom-töş kileşüen ütärgä rizalaşsa, Vaşington anıñ raketa mömkinleklären çikläw taläben kire alırğa, monnan tış, Tährannıñ cirle suğışçılarınıñ töbäkkä yoğıntısına küz yomarğa mömkin.  Şulay itep, kileşüne yañartu näticäsendä İrannıñ inqıylab gvardiyäsen terrorçılar isemlegennän çığaru ixtimalı Vaşingtonda söyläşenä. Bu qayber illär öçen qabul itelmäslek xäl häm iminleklärenä zur yanaw.

Farsı qultığı däwlätläre soñğı yıllarda AQŞnıñ üz-üzen totışınnan qanäğat’sez. Vaşingtonnıñ Aziyägä qarata säyäsäte regionnıñ ähämiyäteneñ kimüen kürsätä.

Soğud Ğaräbstanı häm Berläşkän Ğaräp ämirleklärenä Yämännän İran xuplawındağı xusilärneñ raketa atuına Bayden idaräseneñ tıqşınmawı da isäpkä alındı.

Şuña kürä Farsı qultığı illäre xärbi texnika alu öçen dä, yaña säwdä êlemtäläre tudıru öçen dä AQŞ tışındağı başqa däwlätlärgä yünälde. Bu, berençe çiratta, Qıtay belän Rusiyä. Amerika isä regiondağılarnıñ mondıy êlemtälärne törleländerü säyäsätennän qanäğat’ bulmasa da, älegä qadär bu wäzğıyät’ne üzgärtä torğan poziśiyägä kermäde. Tik kiläçäktä Vaşington idaräse kötelmägändä Farsı qultığı, İzrail häm Tön’yaq Afrika illäre arasındağı yaqınayu prośessına quşılırğa mömkin. Ul Yaqın Könçığıştağı bu konglomeratnı zur däwlätlärneñ köç sunaşuında üzeneñ kozırenä äwerelderergä teläyäçäk. Näticädä bu prośessta tematik regional’ xezmättäşlek öçen yaña nigez barlıqqa kilä ala.   

Xäzerge waqıtta Yaqın Könçığışta törle cıyılışlarda yaña xezmättäşlek mömkinlekläre öçen cirlek êzläwçe illär arasında Berläşkän Ğaräp Ämirlekläre, Misır, Soğud Ğaräbstanı, Yordaniyä, Marokko, Baxreyn, Ğıyraq häm İzrailne äytep ütärgä bula. Törkiyä öçen, üz maqsatlarına turı kilgän oçraqta, bu küpqırlı iniśiativalar belän qızıqsınu faydalı bula ala. Ägär dä Änkara älege söyläşülärdä qatnaşsa, kiläçäktä regionda İrannıñ yäisä suğışçılarınıñ yoğıntısı turıdan-turı balanslanır. Monnan tış, Törkiyä Farsı qultığında säwdädä “üzara fayda” mantıyğı belän êş alıp bara. Şul säbäple, älege iniśiativalarnıñ tiränäyüe Änkaranıñ ênergetika, turizm şikelle alannarda regiondağı illär belän yaña xezmättäşleklär tözüe digän süz. Şuña da AQŞ berkönne Könçığış Urta diñgez häm Yaqın Könçığış töbäklärenä yaña ittifaq’ plannarı belän kire kilsä, Törkiyäneñ törle temalarda üsterelgän berläşmäläre yärdämendä çittä qalu ixtimalı bulmayaçaq.

Aldağı könnärdä Törkiyä Yaqın Könçığışta mönäsäbätlärne caylaw öçen adımnar yasıy ala häm il, Ukraina krizisı waqtında, ähämiyätle östenlek täêmin itäçäk.

Murat Yäşeltaş

SETA agentlığınıñ iminlek tikşerenüläre mödire, yazuçı, professor