Qahwägä bäylelek balalarda da küzätelä
Dön'yada nilär bar ? 14
Xäzerge waqıtta qahwägä bäylelek balalarda da küzätelä, yäğ’ni 12 yäş’lek balalar arasında da andıylarnı oçratırğa mömkin. Xuş isläre häm tösläre belän populyarlığın könnän kön arttıra barğan qahwä xaqında belgeçlär närsä äytälär soň?
Qahwä Yämännän kilä, anıň qırıq yıllıq xätere bar dip belä idek. Ul bäyrämnärdä, istälekle könnärdä, qunaqqa barğanda êçelä ide. Ä menä soňğı 10 yılda barısı da üzgärde.
Brendlar häm çeltärlär belän populyar sänäğät’ produktına äwerelgän qahwä üzen yaratuçılar kiňlegen saqlap qala. Anıň nigezdä Arabica häm Robusta dip atalğan ike töre bar. Qullanılğan ısullar häm qaynatu alımnarı belän törlelänä. Söt, şokolad, qaymaq,kokos tämnäre östälgän , qaynar häm salqın variantları täq’dim itelgän qahwä törlärenä balalarnıň iğ’tibarsız qaluı qotılğısız.
Xalıqara kofe oyışması mäğ’lümatlarına qarağanda, Törkiyädä qahwä qullanu yıl sayın ber keşegä yaqınça 15,6%qa arta. 2012-2013 nçe yıllarda ber keşegä turı kilgän qahwä qullanu 595 gramm bulğan bulsa, 2015-2016 nçı yıllarda 920 grammğa citkän. Barista öyrätüçese Naim Koca bu kürsatkeç bügenge köndä ber keşegä 1 kilogrammnan artıp kitä dip farazlıy.
Koca äytüençä, soňğı 10 yılda qahwä çeltärläreneň kiň taraluı belän qullanu yäşe dä kimegän.
Bu artış küzätelä başlağan 2007 nçe yıllardan êlek ata-analar balalarına 18 yäş’kä qadär kofe êçärgä röxsät birmädelär. Xäzer isä qahwä kibetlärendäge çiratlarda balalarnıň “Äti min aq şokoladlı moka êçärgä telim, moka alıyq” digän taläpläre könnän kön arta bara.
Koca süzlärenä qarağanda, balalar kübesençä şokoladlı häm sötle yäki başqa tämnär quşılğan qahwäle êçemleklärne yaratalar. Mondıy êçemleklärdä qahwä küläme saf qahwä belän çağıştırğanda kimräk.
Kofein küläme saf qahwälärdä beraz kübräk bulğanğa yöräk qağu barlıqqa kilergä mömkin. Härkemdä mondıy xäl bulaçaq digän qağıydä dä yuq. Kofeinğa bäyle räweştä töräk tibeşe tizlänergä mömkin. Biredä iñ möhim närsä – kofe êçüdäge waqıt aralığı. Anı gel êçü döres tügel. Ğomumän kim digändä 2-3 säğät ara belän êçsäk, ul waqıtta organizmğa zıyan birmäyäçäk.
Koca bilgeläp ütkänçä, qahwäne çamasın belep qullanu sälamätlek probleması bulmağan keşelärdä qurqınıç tudırmıy. Ul qahwäneñ faydalarına tuqtalıp tübändägelärne söyli:
Yöräk ritmın tizlätkändä, barlıq orğannarğa qan cibärä. Bu närsä êşli? Hiçşiksez, ul organizmnı köygä sala başlıy. Monıñ belän bergä anıñ bik küp faydası bar.
Kofe qullanğanda yäş’ häm qullanu yışlığı möhim. İstanbul mediśina fakul’tetınıñ balalar xirurgiyäse belgeçe Mürsel Haspulat äytüençä, qullanu yäşeneñ 12 gä qadär töşüe möhim mäs’älä.
”Balalarda kürelgän awırularnıň kübese aşaw - êçü belän bäyle. Qahwä dä bolarnıň zararlı bulğannarınnan berse. Bigräk tä imtixan tempına künegü häm däres xäzerläw öçen qullanıla başladı dip işetäbez. Qahwä êçkän balanıň yöräk tibeşe häm qaltırawı arta , şuňa kürä borçılu barlıqqa kilä häm ul yoqısızlıqqa kiterä. Yoqı bozılu – bez iň qurıqqan närsä, çönki tönlä yoqlıy almağan balanıň gormonal’ balansı naçarlana başlıy” di tabib.
Tabib Haspulat äytep uzğança, êçäk problemaları nigezdä keçe yäş’tägelärdä bulmıy, ägär balalar kofe êçüne arttıra ikän, keçkenädän ük başlana. Ägär dä balalarda belenmägän genetik yöräk awıruı bar ikän ,ul aritmiya belän tağın da yäş’räk waqıtta barlıqqa kilä. Başqaça törle äytkändä, döres tuqlanmaw häm qahwä kebek stimulyatorlarnı keçkenä yäş’lärdä qullanu kiläçäktä olı yäş’lärdäge problemalarnıň irtäräk barlıqqa kilüendä êtärgeç rol’ uynıy.
Tabib Haspulat yäş’lärgä qahwä êçüdän tıyılırğa, “bötenläy êçärgä yaramıy” dip äytergä häm üzlärenä qatğıy qağıydälär quyarğa kiräk tügel di.
Küpçelek keşe täme häm unikal’ xuş isennän waz kiçä almağan qahwä ,küp çığanaqlarğa qarağanda, dönyada sudan soň iň küp qullanıla torğan êçemlek. Anı şulqadär yaratalar ikän, monıň xaqlı yaqları da bar. Läkin qahwä êçkändä onıtmasqa kiräkle berdänber qağıydä-anı çamasın belep êçü.
Çığanaq: - TRT Xäbär