İrannıñ ofığında nilär bar?

İrannıñ yaña ilbaşı İbrahim Räisine uzğan atnada Ali Xamaney rasladı häm ul räsmi tantana belän kenägäsen aldı. Soñınnan İslam şurası mäclesendä yaña lider ant itte häm wazıyfasına kereşte.  Räisi saylaw kampaniyäsennän birle İrannıñ kürşeläre belän mönäsäbätlären alğa cibäräçäge häm törle yaqlap üsteräçäge turında söyläde. Saylanğannan soñ da berençe matbuğat oçraşuında Räisi Soğud Ğaräbstanı belän araların tözätergä teläwen äytep uzdı. Älege prośess Ğıyraqnıñ aradaşçılığı belän başlandı da inde. Moña parallel’ räweştä soñğı çorda Süriyä häm Ğıyraqta İranğa yaqın şiğıy suğişçan törkemnärendä xäräkätlelek başlanu da iğ’tibarnı cälep itä. Derada İran yaqlı törkemnärneñ höcüm itüläre häm qamawları, Palmira şähärendä inqıylab saqçıları armiyäseneñ tunnel’ qazuı şikelle waqıyğalar İrannıñ Süriyädäge yoğıntısınıñ İbrahim Räisi belän bergä tağın da artaçağın kürsätä. Rusiyäneñ Süriyädäge hawa saqlanu sistemaların modernizaśiyäläwe şikelle üzgäreşlär, hiçşiksez, soñğı yıllarda İzrail höcümnärennän zur zarar kürgän ildäge İran köçlärenä fayda kiteräçäk.

Ğıyraqta da oxşaş xärbi xäräkätlelek küzätelä. AQŞnıñ barlıq ğaskärläre Ğıyraqtan çıqmasa da, Xaşdi Şabi törkemnäreneñ soñğı çordağı ğamäl häm belderüläre, Amerika xärbiläreneñ kitüennän soñ barlıqqa kiläçäk buşlıqnı tutırırğa äzer buluların kürsätä. Şul uq waqıtta, Ğıyraqta yaqınlaşuçı parlament saylawları aldınnan da İran qul astındağı törkemnärneñ êşçänlegendä artu kötelä. 

Räisineñ wazıyfasına kereşüe Ğaräp diñgeze häm Farsı qultığında kiyerenkelekne arttıruçı berniçä waqıyğa belän ber ük waqıtqa turı kilde.  Başta 29nçı iyül’dä Ğaräp diñgezendä İzrailneñ neft’ tankerı dron höcümenä duçar buldı. İzrail, AQŞ häm Angliyä bu êştä İrannı ğayepläde.

İzrail häm AQŞtan yasalğan belderülär İranğa qarşı kisken köç qullanunı kön üzägenä çığardı. Angliyä belän İrannıñ mönäsäbätläreneñ kiyerenkeläşüe atom-töş kileşüe söyläşüläreneñ kiläçäge nisbätennän dä ähämiyätle. Çönki AQŞ belän turıdan-turı aralaşırğa telämäwçe iranlı diplomatlar Angliyä häm başqa däwlätlärneñ aradaşçılığı belän Venadağı söyläşülärdä qatnaşa ide.  

Şunnan soñ isä Berläşkän Ğaräp Ämirlekläreneñ Äl-Fudjeyra portı yanında Panama bayraqlı tağın ber korabqa höcüm buldı. Anı qulğa töşerü niyätennän İran kontinental’ sularına tartırğa mataşuları turında süz çıqtı. Höcümçelär korabnı qulğa töşerä almıy häm qaça. Bu oçraqta da İranğa ğayepläwlär yawdı. Tähran idaräse ike waqıyğada da üzeneñ qatnaşı bulmawın belderde. Monı İranğa höcüm itü öçen säbäp bularaq êşläwlären farazladı häm İzrail belän AQŞnı kisätte.

Konservativ ilbaşı İbrahim Räisi, üzennän aldağı çordan ayırmalı bularaq, İrannıñ tışqı säyäsi maqsatın AQŞ häm Awrupa Berlege däwlätläre belän söyläşüdän kürşelär belän mönäsäbätlärne caylawğa taba boraçaq şikelle kürenä. İzrail häm AQŞ belän kiyerenkelekneñ artuın älege üzgäreşneñ ber funkśiyäse bularaq qararğa bula. Bayden idaräseneñ älegä Trampnıqınnan üzgä İran säyäsäten beldermäwe dä prośessqa êtärgeç birüçe faktorlarnıñ berse. Räisi belderülärendä atom-töş kileşüenä qarşı bulmawın äytsä dä, kileşü prośessı häm idaräse mäs’äläsendä êlekkege ilbaşı Ruxanidan ayırılıp toruı açıq. Bu wäzğıyät’ kileşügä ireşü ixtimalın şaqtıy ğına köçsezländerä. Regiondağı kiyerenkelek däwam itkändä bu mömkin dä tügel. Ägär Räisi bilgeläyäçäk tışqı êşlär ministrı Ämir Xösäyen Abdullaxıyan şikelle inqıylab saqçılarına yaqın diplomat bulsa, İrannıñ Rusiyä häm Qıtayğa tağın da yaqınayaçağı çorğa keräçäge kön kebek açıq.

Murat Yäşeltäş

SETA agentlığınıñ iminlek tikşerenüläre mödire, yazuçı, professor