"Säyäxätlär küñelne aça,tormışqa başqa küzlektän qaraw mömkinlege birä"

Sośiolog,berençe törek xatın-qız säyäxätçe häm batik sänğate rässamı Fatma Meral  Horne Sever turında qısqaça küzätü

  Yazmabıznı “Wikipedia” mäğ’lümatlarına,internet çeltäre xäbärlärenä nigezlänep äzerlädek.

  Bügenge yazmabızda  süz dön’yanıñ bik küp illärendä bulıp,alardağı tormış-könküreş,xalıqlarnıñ ğoref-ğadätläre turında tanıştıruçı sośiolog,batik sänğate rässamı,berençe törek xatın-qız säyäxätçe Fatma Meral Horne Sever turında barır.

   Ber säyäxät itärgä öyrängän küñel härçaq aşqınadır,küräseñ. Äye,dörestän dä säyäxätlär küñelne aça,tormışqa başqa küzlektän qaraw mömkinlege birä.Bu süzlär  törek säyäxätçese Fatma Meral Severneñ  süzläre.Qayber çığanaqlar buyınça,Törkiyäneñ berençe xatın-qız säyäxätçese bulğan Fatma Meral Horne Sever 1940nçı yılda İstanbul şähäreneñ Bäbäk rayonında dön’yağa kilä.Törle-törle säbäplär arqasında aña başlanğıç mäktäpne  5 törle mäktäptä belem alırğa turı kilä.Urta mäktäpne tämamlağannan soñ berniqadär waqıtın Xalıqara studentlar almaşu programması belän bäyle  Amerikada ütkärä.Annarı ul Törkiyägä qayta häm İstanbul universitetınıñ sośiologiyä kafedrasında uqıp belem ala.

  Kız keçkenädän aktiv êşçänlek alıp barırğa yarata.Anıñ öçen härwaqıt yaña belem alu,üzeñne törle ölkälärdä sınap qaraw möhim bula.Şulay uq,aña  qızıqlı keşelär belän tanışu häm aralaşu bik oşıy,küräseñ.Säyäxätlärgä xirıslığı buluı,qızıqsınuçanlığı anı  yıraq yullarğa alıp çığa.1968nçe yıldan başlap säyäxät itä başlağan Fatma Meral 12 yıl êçendä cir şarınıñ  40tan artıq ölkäsenä säyäxät itä.Ğomumän alğanda,säyäxätläreneñ üzägendä nigezdä Aziya ölkäläre tora.

  “Säyäxät itü närsä birä?”,digän sorawğa qarşı:”Säyäxät ul-ruxi yaqtan bayıta,tışqı yaqtan da üzgärtä,diyär idem.Säyäxät ul - kitap.Şul kitapnıñ berniçä biten genä tügel,ä tulısınça uqırğa ide”,digän kiñäşen dä birergä onıtmıy  ul üzeneñ uquçılarına.

  Säyäxät itärgä bik yarata törek qızı.Säyäxät ul minem öçen diñgez buyında yal itep yatu tügel,ä säyäxät itkän ölkäne yaqınnan tanu,anıñ xalqı belän aralaşu.Min säyäxätläremdä turist bulıp tügel,ä säyäxät diñgezenä çumıp,säyäxätläremnän üzem öçen xislär alasım kilde,dip añlata ul.Keçkenädän säyäxät itü belän xıyallanğan törek säyäxätçesenä,älbättä,säyäxätläre waqıtında küp kenä qarşılıqlar belän oçraşırğa turı kilgänder. Här êşneñ awırlığı da,ciñellege dä bula bit.Äye,küp säyäxät itä ul.Utrawlar belän,tawlar belän tanışa,klimatqa iyäläşä,cäyäw yöri.Äytik,Gimalay tawlarına cäyäwläp menep 6-7 atnağa suzılğan bu säyäxäte belän bäyle dä: ”Teoriya härwaqıt praktika belän yänäşä bara”,dip assızıqlıy.Ä qaywaqıt säyäxätläre bik ozaq waqıt ala.Mäsälän,1970nçe yılda İndoneziyä säyäxäte waqıtında ul säyäxät itep kenä qalmıy,ä batik sänğate belän yaqınnan tanışa,batik sänğaten öyränä.İndoneziyädä tağın yartı yıllap qalırğa isäp bar ide,läkin êçke toyımlaw Törkiyämä qaytırğa kiräk dide,dip añlata Fatma Meral Sever üzeneñ xis-kiçereşläre belän urtaqlaşıp.

  İstanbulğa kire qaytqan törek säyäxätçese Fatma Meral Sever professor Türkan Saylannıñ kiñäşe belän Törkiyädä batik däresläre birä başlıy.

“Batik” süze närsä añlata soñ?

 “Batik” –İndoneziyädän kilgän küp ğasırlıq, tuqımanı bastıru häm tuqımanı qul belän buyawnıñ törle ısulların üz êçenä alğan  buyaw texnikası.Bügen batik tuqımaları,östäl cäymäläre,yastıq-mendär tışları,şällär,şarflar,külmäklär häm dä balalar kiyemeneñ  dä bizälgän “batik bizäleşläre” böten dön’yanıñ iğ’tibarın cälep itä.

  “Qaysı ğına şähärne alma,härberseneñ üz yöze,üz maturlığı,xätta üz ise bula.Dön’yada bar şundıy şähärlär:uramnarında,çäçäk islärenä iyärep,tarix ise kilä. Xıyallarığıznı tormışqa aşırığız! İgelekle ğamällär qılıp,buldıra alğança säyäxät itegez! Barısı da teläktän başlana!”,-dip kiñäşlären birä  törek säyäxätçese Fatma Meral Horne Sever üz uquçılarına.

Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe:Kadriyä Meyvacı.

Çığanaqlar:

1) https://tr.m.wikipedia.org>wiki>F...

Fatma Meral Horne Sever-Vikipedi

2) https://www.hurriyet.com.te>il...

İlk Türk kadın seyyah-Son Dakika Haberler-Hürriyet.27.09.1999

3) https://www.kosuyolulife.com>ilk-t...

İlk Türk kadın seyyah:Fatma Meral Sever Horne-Koşuyolu Life.