Musa Bigiev häm tatar-törek ğalimnäre
Töreklär häm tatarlar: urtaq qıymmätlär 46/19
Kürenekle din ğalime Musa Bigiev häm anıň icatın öyränüçe tatar-törek ğalimnärebez turında küzätü
Bügenge yazmabıznı Tarix fännäre kandidatı Färidä Ğaffarovanıñ, fälsäfä fännäre kandidatı Aydar Xäyretdinovnıñ,”Bezneñ miras” jurnalı xezmätkäre Venera Wäliyevanıñ, ”Azatlıq radiosı” jurnalistları Landış Xarrasova häm Zakir Ämirxannıñ xezmätlärenä nigezlänep äzerlädek.
Bez inde aldağı yazmalarıbızda da kürenekle din ğalime Musa Bigievnıñ İslam dön’yasında iñ kürenekle şäxeslärdän häm ilahiyät ğalimnärennän bulğanın,häm şulay uq 20nçe yöz başı tatar milli-azatlıq xäräkäte ideologlarınıñ berse buluın da bilgeläp ütkän idek.
Din häm cämäğat’ êşleklese,mäğ’rifätçe,publiŝist Musa Bigiev törki xalıqlarnıñ milli azatlığı öçen köräşkän,1917-1930nçı yıllarda ğomumrusya möselmannar qorıltayları oyıştırğan,möselman xalqı ğorurlanırday oluğ şäxes.Ul mäcleslärdä söyli torğan wäğaz’lärne xalıq küz yäşläre belän tıñlap torğan,çönki ul küñelneñ iñ neçkä qılların tibrätep,xalıqnıñ küzen dön’yağa açıp,üzläre dä sizmästän dini tärbiyä birgän.
Bügenge köndä Musa Bigievnıñ icatı törle yaqlap öyränelä,kitaplar basıla,anıñ tormış yulın sürätlägän fil’mnar töşerelä,dissertaŝiyälär yaqlana.
2010-2017nçe yıllarda Törkiyä Däwläteneñ Dini Êşlär idaräse citäkçese bulğan, törek ğalime, professor Mäxmät Görmäz dä kürenekle din ğalime Musa Bigievnıñ xezmätlären häm kiñ qırlı icatın öyränep üzeneñ doktorlıq xezmäten yaqlağan.
Amerika Quşma Ştatlarında törek millätennän bulğan Sälçük Altıntaş ta doktorlıq dissertaŝiyäseneñ temasın da näq’ menä Musa Bigiev turında saylıy. Ul anıñ dini xezmätlären öyränä.
Törek ğalime bulğan Sälçük Altıntaş tumışı belän Törkiyäneñ Ordu şähärennän.İzmir universitetında uqığan.Ästerxan şähärendä çıqqan berençe tatar gäzitlären öyränep,magistratura tämamlağan.2006nçı yılda Amerikağa küçengän,xristiyan-möselman dialogı temasına ikençe tapqır magistr däräcäsen alğan.Xäzerge waqıtta Viskonson universitetında doktoranturda uqıy,Musa Bigiev turında dissertaŝiyä yaza,dip belderä “Azatlıq radio”sı xäbärçeläre Landış Xarrasova belän Zakir Ämirxan.
Törek ğalime Sälçük Altıntaş ni öçen fänni êş bularaq näq’ menä Musa Bigiyevnı saylawı xaqında Azatlıq radiosına tübändägelärne añlata:”Törkiyädä ük universitetta uqığan çağımda bezgä “Törki ädäbiyatı” digän kurs birdelär.Bez tatar,qazaq’,qırğız,äzerbaycan häm başqa törki ädäbiyatı häm icatçılar,ğalimnär belän tanışqan idek.Şular arasında Musa Bigiev turında da xezmätlär bar ide.Anıñ şäxese häm icatı mine bik qızıqsındırdı”-dip añlata Sälçuk Altıntaş.
Selçük Altıntaş dissertaŝiyäsendä kübräk Musa Bigievnıñ dini xezmätlären öyränä.Kürenekle tatar din belgeçe, fälsäfäçe, publiŝist, 20nçe ğasır başındağı Rusiyä möselmannarınıñ aldınğı qaraşlı cäditçelek xäräkäte wäkilläreneñ berse bulğan Musa Bigievnıñ islamnı niçek itep kürüen, Rusiyä möselmannarı häm ayruça tatarlarğa İslam täêsire turındağı xezmätlären tikşerä yäş törek ğalime.
Qazan federal’ universitetınıñ Xalıqara bağlanışlar, tarix häm könçığışnı öyränü institutında fälsäfä fännäre kandidatı,Tatarstan Fännär Akademiyäseneñ fänni xezmätkäre,İslam,tarix,fälsäfä häm teologiya buyınça 50dän artıq xezmätlär avtorı Aydar Xäyretdinov “İslam häm Musa Bigiev” temasına lekŝiyäsendä Musa Bigiev täğ’limätlärennän çığıp, İslam dön’yasınıñ bügengese häm kiläçäge turında uylanuların belderä. Musa Bigiev turında “Tatarnıñ soñğı ilahiyät belgeçe” dip isemlängän xezmät avtorı da ul. ”Musa Bigiev turında 20nçe ğasırnıñ iñ böyek şäxese dip äytüçelär şaqtıy. Quşılam bu süzlärgä,ämma min anı İslam dön’yası öçen böyek şäxes dip bilgelär idem”-, di Aydar Xäyretdinov.
Tormışınıñ küp öleşen çit illärdä uzdırğan möhacir ğalim ul-Musa Bigiev. Tatar, rus, ğaräp, törek, farsı, alman tellären su urınına êçkän Musa Bigiev 20 yılğa yaqın ğomeren çit illärdä ütkärgän. Germaniyädän alıp Yaponiyägä qadär, Qıtaydan Hindıstanda, Äfğanstanğa, Finlyandiyägä qadär,Törkiyädän Misırda qadär yörep çıqqan. Ä soñğı könnären ul Qahirädä ütkärgän.
Bez üzebezneñ mäğ’rifätçebez,din ğalimebez Musa Bigiev belän ğorurlana alabız. Alar-bu cirdä böten İslam dönyası öçen ürnäk, bezneñ baylığıbız, mirasıbıznı buldırğan yuğalmas cäühärlärebez dä.
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığanaqlar:
1)https://www.azatlıq.org>...
“Musa Bigine iskä aldılar”-Azatlıq Radiosı.27.01.2010
2)https://www.azatlıq.org>...
“Bigiyevqa qarşı çığu iskelektän kitärgä telämäü belän bäyle bulğan”.14.08.2017
3) new.syuyumbike.ru>news>istoriya
Ğaffarova F.,”Hadi Maqsudi häm Musa Bigiyev bäxäse”. 28.11.2016
4) beznenmiras.ru>musa-bigiev-kora…
Wälieva V.,“Musa Bigiev Qor’än täfsirlären islamğa tiskäre yasağan faktor dip atağan”. 09.12.2016
