AQŞ - İran kiyerenkelege

İran-AQŞ kiyerenkelege Qasıym Sölӓymani Bagdatta AQŞ tarafınnan üterelgӓnnӓn soñ hӓm İran Amerikanı Ğiraqta maqsat itep alğannan soñ tağın da üste. İran İnqıylap Gvardiyase Armiyasenӓ bӓyle Qudüs köçlӓre komandirı bulğan Sölӓymani soñğı waqıtta İrannıñ regional’ sӓyӓsӓtendӓ möhim rol’ uynıy ide. Sölӓymani Ğarӓp baş kütӓrülӓre başlanğannan soñ İrannıñ tışqı operaśiyalӓre belӓn citӓklӓwçe iñ möhim isem bularaq alğı planğa çıqtı. Livan, Süriyӓ, Ğiraq hӓm Yӓmӓndӓ aktiv rol’ alğan Sölӓymani şiğıy suğışçılarınıñ töbӓktӓge bӓreleşlӓrdӓ rol’ aluın oyıştıruçı keşe ide. Monıñ belӓn bergӓ Sölӓymani Livannan Yӓmӓngӓ suğışçılar östendӓ avtoritet qora hӓm İrannıñ êçke sӓyӓsӓtendӓ dini lider Xamaneydan hӓm dӓwlӓt başlığı Ruxanidӓn dӓ östen populyarlıkka ireşӓ. Sölӓymani uynağan rol’lӓr hӓm üz östenӓ alğan cawaplılıqlarnı uylağanda üleme İrannı tirӓnnӓn qaqşataçaq barışnı başlata ala.

Sölӓymanineñ üterelüe hӓm İran qaytarğan qırıs cawap Yaqın Könçığış sӓyӓsӓteneñ 2020 yılda qaynar bulaçağın kürsӓtӓ. AQŞ-İran kiyerenkelege ike ilneñ turıdan suğışqa kerüenӓ sӓbӓpçe bulırmı bilgesez, lӓkin hӓr ike uyınçınıñ küptӓn dӓwam itüçe açıqtan-açıq bulmağan suğışın tağın da tirӓnӓytӓçӓk. Tӓhran citӓkçelege Sölӓymanineñ ülemennӓn soñ üç alırğa ant birde. Awır könnӓr kiçerüçe İran cӓmğiyӓte dӓ Tӓhran uramnarında üç aluğa qarağan şiğar’lӓr ӓytӓ. Bagdat uramnarında da Sölӓymani belӓn bergӓ üterelgӓn Mühendis öçen dӓ üç alu şiğar’lӓre yañğırıy. Xӓtta yaña qorılğan qorallı oyışmalar ikese öçen üç alırğa ant birgӓndӓ yazdırılğan videolar belӓn urtaqlaştı. Ğiraq Parlamentı da Amerikan ğaskӓrilӓreneñ Ğiraqtan kitüe öçen qarar qabul itte hӓm xökümӓtkӓ wӓqalӓt birde. Bolay da küptӓnnӓn bӓreleşlӓr hӓm sӓyӓsi xaos xökem sörgӓn Ğiraqta bu awır barışnıñ niçek uzaçağı zur soraw işarӓten tudıra. Ğiraqlılar AQŞ-İran kiyerenkelegeneñ hӓm köndӓşlegeneñ üz illӓren xӓrӓbӓgӓ ӓylӓnderüen añlıy. Lӓkin qullarınnan berni kilmi. “AQŞ ta, İran da möhim tügel, bӓysez Ğiraq” töşençӓsen çınğa aşıraçaq sixerle formulaları yuq.

Tӓhran citӓkçelege isӓ aşığıç rӓweştӓ Yuğarı Milli İminlek Şurasın cıydı. Cıyılışta Xamaney da qatnaştı. İran dӓwlӓte şiğıylektӓ dӓ köçle simvol bulğan qızıl töstӓge suğış bayraqların mӓçet gömbӓzlӓrenӓ êlde. Tӓhran citӓkçelege ayıruça İrannıñ atom-töş programması belӓn bӓyle xalıqara yöklӓmӓlӓrne cirenӓ citkermӓyӓçӓgen hӓm uran bayıtunı dӓwam itterӓçӓgen açıqladı, şulay uq AQŞqa awır cawap qaytaraçağın belderde. Cawabı Amerikağa Ğiraqta ut açu buldı. Lӓkin bu cawap Sölӓymanine üterügӓ tiñ bulırmı bilgesez. AQŞnıñ niçek cawap qaytaraçağı bu bӓylӓneştӓ bik möhim.

Sölӓymanineñ üterelüe Yaqın Könçığışta böten tigezleklӓrneñ urının üzgӓrtte. Barlıq uyınçılar monnan soñ nӓrsӓ bulaçağın uylıy hӓm moña kürӓ isӓ-xisap yasıy. Xӓzergӓ Törkiyӓ aqıllı fiker yörtergӓ çaqıruçı berdӓnber il bulıp tora. İzrail Sölӓymanineñ üterelüenӓ bik şat. Soğud Ğarӓbstanı bolay da Sölӓymanine qulı qanlı keşe bularaq kürӓ ide. Üterelüennӓn qanӓğat’, lӓkin İran kürsӓtӓçӓk reakśiyaneñ üzenӓ yünӓlӓçӓgennӓn dӓ qurqa. Farsı qultığınıñ keçkenӓ illӓre isӓ tınıçsız. Xalıqara cӓmağat’çelek tӓ tawışın çığarmıy. Kilüçe cawaplar bik yomşaq. AQŞ isӓ suğıştan qurıqmıy şikelle, şul uq waqıtta basımnı töşerep, İran belӓn söylӓşü östӓle artına utırırğa da teli. Suğış çığarmı belep bulmıy, lӓkin 2020 yıl Yaqın Könçığış öçen tağın da qaynar uzaçaq.

Dr. Murat Yeşiltaş

SETA säyäsät, iq’tisad häm cämğiyät tikşerenüläre waqıfınıñ iminlek tikşerenülӓre mödire, yazuçı, dośent