Gönül Ayda-Pultar
Töreklär häm tatarlar: urtaq qıymmätlär 02/19
Tatar häm törek milläteneñ urtaq qimmätlärennän (qıymmätlärennän), säyäsätçe, ğalim Sadri Maqsudi Arsalnıñ onığı ğalimä, yazuçı Gönül Ayda-Pultar turında qısqaça küzätü
Ruşaniyä Altay süzlärenä kürä, küplär anı 20nçe yöz başı tatar milli xäräkäte ideologlarınıñ berse, 1907-1913nçe yıllar arasında Rusiyä Däwlät Duması deputatı, Törkiyä Respublikasınıñ qorılışında Mostafa Kemal’ Atatörek belän iñgä-iñ quyıp xezmät kürsätkän säyäsätçe, ğalim S.Maqsudi Arsalnıñ onığı bularaq belä. Törki-tatar dönyasına ğına tügel, Awrupa däräcäsendä tanılğan babasınıñ danı şulxätle köçle bulğan ki, onığınıñ xezmätläre anıqılar yanında, äyterseñ, kümelep qala. Babası ğamälläreneñ ber ğasırğa yaqın ğomer êçendä tuğan xalqı tarafınnan haman onıtılmawına çın küñeldän quana ğına. Süzebez - Gönül Pultar xaqında bara.
Gönül (tatarçası Küñel) Ayda-Pultar 1945nçe yılnıñ 11nçe dekabrendä İstanbul qalasında dönyağa kilgän. Çorınıñ iñ ataqlı Robert kolledjında “Çağıştırmalı ädäbiyat” yünäleşendä uqığan. Törkiyädäge aldınğı yuğarı uqu yortlarınıñ berse bulğan Urta Könçığış texnik universitetında aspirantura tämamlağan. 1982-1990nçı yıllarda şul uq uqu yortında fänni xezmätkär bulıp êşli. 1992nçe yıldan alıp, layıqlı yalğa kitkänçe, Änkaradağı Bilkent şäxsi universitetında lekŝiyälär uqıy. Ber yıl İstanbuldağı mäşhür Bosfor (Boğaziçi) universitetında däreslär birä. Anıñ tormışında fän belän cämäğat’ êşçänlege bergä ürelep bara torğan ayırılğısız ike tarmaq.
Tuqtawsız êzlänüläre Gönül xanımnı 1998nçe yılda xätta Garvard universitetında fänni êzlänülär alıp baruğa êtärä. Ul ozaq yıllar Törkiyädäge Amerika tikşerenüläre cämğıyäte räise urınbasarı wazıyfaların üti. Çit illärdäge tikşerenü qorılışlarında äğ’za bulıp tora. Amerika Quşma Ştatlarında basılıp kilä torğan “Populyar mädäniyat” jurnalınıñ redkollegiyä äğ’zası, Törkiyädäge “Amerika tikşerenüläre” jurnalınına nigez saluçı häm möxärrire. Gönül xanımnıñ mäqaläläre Amerika häm Awrupa illärendä genä tügel, Hindstan, Yaponiya matbuğatlarında da zur iğ’tibar kürä.
Xisapsız simpoziumnarğa, seminarlarğa, konferenŝiyälärgä qatnaşu häm alarnıñ baytağın üze oyıştıru da Gönül Pultarnıñ köndälek tormış-könküreşenä äwerelgän diyärgä bula.
Maqsudi onığınıñ tınğısız canın, êşkä därten, xäyätkä bäylelegen bolar ğına basa alamı soñ? Ul ädäbiyat belän mawığa. Äz genä buş waqıtı qaldımı, qulına qalämen alıp yazarğa utıra, dip belderä üzeneñ xezmätendä Ruşaniya Altay. Törek ädäbiyat dönyası zäñgär küzle, sarı çäçle, köläç yözle bu xanımnı, ğalim buludan tış, berençe märtäbä 1979nçı yılda “Dönya-ber qulasa” romanı aşa yazuçı bularaq ta tanıy. 1999nçı yılda “Qullarımnan su êçsennär” isemle ikençe ädäbi äsäre belän tanışa. Anıñ “Bazbozumu (Cimeş baqçalarınıñ tarqatıluı)” digän śenariyese Robert kolledjı Kino klubınıñ bülägenä layıq kürelä, xätta “Ber iptäşkä xat” dip franŝuz telendä yazğan äsäre 1979nçı yılda Franŝiyädäge ber bäygedä berençe urınnı ala.
Xatın, ana, tatar, ğalimä, cämäğat’ êşleklese - böten bu sıyfatlar bik kileşä Maqsudi onığı bulğan Gönül xanımğa. İnde siksänençe distäne waqlap baruına qaramastan, ul äle haman yäş’lek yalqını belän dörläp yana.
Betmäs-tökänmäs ênergiyäse belän babası Sadri Maqsudi Arsalnı iskä alu çaraları oyıştıru, yaña kitaplar bastıru kebek mäşäqat’lär aña êş kebek toyılmıy da, di Ruşaniya Altay.
Xäzerge waqıtta Törkiyäneñ İstanbul qalasında ğomer itüçe millättäşebez, Bötendönya tatarlar ligası häm “Mädäniyat tikşerenüläre” cämğıyäte räise, ğalimä Ğönül Pultarğa:”Tatarlığığıznı niçek saqlap qaldığız?”- digän sorawğa: “Tatarlığığıbıznı ike äyber saqlap qaldı: berençese - cırlar, ikençese – aşlarıbız”,- dip cawap birä. Tatarlığıbıznı äbiyebez Kamilä bezdä iñ äwwäl yäşätte, tatar bäleşlären, pärämäçlären äbiyebez peşerep aşattı. Çınnan da, anıñ peşergän rizıqları aşa bez tatar buluıbıznı añlap, ğorurlanıp yäşädek, ğadätlärebezneñ ber êleşen saqlap qaldıq. Bez aña ber mädäniyat itep qarıybız. Minem dä, tatar xatını bularaq, ğailädäge berençe burıçım - bu mädäniyätne kiläse näsellärgä citkerergä tırışu”, - dip cawap birä Gönül Pultar üzeneñ äñgämädäşe Ruşaniya Altayğa.
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığanaqlar:
1) R.Altay.”Tatarlar öçen min falımda äybät kiläçäk kürergä telim”. Gönül Pultar belän äñgämä. Tatarlar dönyası.Törkiyä İstanbul.02.09.2014.
