Bu könne närsälär bulğan?

1650nçe yılda bu könne franśuz matematigı, ğalim häm filosof Rene Dekart ülde. Ul Könbatış fälsäfäseneñ iñ ähämiyätle isemnärennän berse ide. Rene Dekart sawlıqqa tuymağan bala bula, ämma bik tırış. Yäş’lek yıllarında İyezuit Ordenınnan alğan belemnäre belän fiker söreşeneñ nigezen sala. 16 yıl säyäxät itkännän soñ Dekart ul çornıñ iñ kiñ süz iregenä iyä däwläte Gollandiyägä urnaşa. Qıyu fikerläre öçen ğomere buyı çirkäw tarafınnan höcümnärgä häm talawlarğa duçar bula. Dekartnıñ “Min uylıym - dimäk min yäşim” śitatası anıñ fälsäfäseneñ nigezendä. Ğalim 1649nçı yılda Şveśiyä patşabikäse çaqıruı buyınça Stokgol’mğa kitep urnaşa häm anda bik nıq suıq tiderä. Soñınnan xastalıq üpkälärenä kitä häm ülem belän tögällänä.     

1809nçı yılnıñ 11nçe fevralendä ingliz uylap çığaruçı Robert Fulton par belän êşläwçe köymäneñ patentın ala. Anıñ icatları arasında aña qadär ük inde märmär kisü maşinası, baw işü caylanması bulğan. 1797nçe yılda ul Parijğa kitä häm anda par belän êşläwçe köymäneñ proyektın däwam itä. 1803nçe yılda Fulton täwge köymäse dingezgä töşerä. Ämma ul Franśiyä xökümäte tarafınnan qızıqsınu tapmıy. Berniçä yıldan soñ Fulton Amerikağa kitä häm anda sınawlar uzdıra. Anıñ korabı cilkän yäisä köräk qullanmıyça yözüçe berençe köymä bula. Amerika xökümäte bu êşlänmä belän qızıqsına. Fulton 1815nçe yılda alarnıñ teläge buyınça täwge par belän êşläwçe xärbi korabnı da yasıy.  

1965nçe yılda bu könne “Yaña Adana” gazetı bötendön’ya matbuğatınıñ aldınğılıq bülägenä layıq buldı. Basma 1918nçe yılda çığa başlıy. Ul waqıtta Adana häm anıñ tiräse franśuzlar tarafınnan basıp alına. Töreklär üz cirlären saqlap qaluğa çaqıruçı gazet çığara başlıy. Başta “Adana gazetı” dip atala. Älbättä bu basma franśuzlarnıñ iğ’tibarın cälep itä häm 3 sannan soñ ul yabıla. Ämma gazet çığaruçılar monıñ belän genä tuqtarğa uylamıy. 5 kön ütügä alar “Yaña Adana gazetı” bastıra başlıy. Näşirlärne qulğa alu qararı çığarıla, basma yabıla. Ämma alar başqa şähärgä qaça häm gazetnı anda çığarırğa totına. “Yaña Adana gazetı” bäysezlek suğışı alıp baruçı xalıqqa Anadoludağı waqıyğalarnı söyli. Näq’ menä şul basma 1965nçe yılda Amerika gazet xucaları berlege waqıfınıñ bülägen aldı.

2006nçı yılnıñ 11nçe fevralendä nemeś arxeologlar Şanlıurfadağı Göbäkle Täpädä keşelekneñ iñ borınğı xäbär sistemı sanaluçı häm könebezdä qullanıluçı yazunıñ nigez ısulı bulğan işarälär taptı. Cirlektäge tikşerenülär äle xaman däwam itä.