Yefäk yulınıñ Kärwan-sarayları

Törkiyäneñ mädäniyät xäzinälärendä bu atnada sezgä barı tik Törkiyädä tügel tarixı Yefäk yulında da urın alğan şaqtıy ildä oxşaşları kürelgän Kärwan-saraylarnı tanıtaçaqabız. Kärwan-saraylar Böyek Sälçuqlı imperiyäneñ çorında kärwan yullarınıñ iminlege öçen tözelgän binalar ide.

Yıraq könçığışta citeşterelgän häm ozın Yefäk yulnıñ aradaşçılığı belän Awrupağa ireşterelgän Yefäk häm Tämlätkeçlär kebek säwdä êşlänmälär yul marşrutı buyınça baylığ çığanağı bulıp tora ide.

Meñnärçä çaqrımğa suzılğan yul buyınça kärwannarnıñ iminlegen yulbasarlarnıñ höcümnärennän saqlanıp qalu öçen tözelä başlanğannar.

Ber döyü kärwanıñ tañ atqanda yulğa çığuı belan kiçkä qadär yöri ala torğan yıraqlıq- 40 çaqrım ide.

Kärwan-saraylar kilüçelärneñ ixtiyaclarnı qänäğätländerü öçen Soltannar yäki däwlät böyekläre tarafınnan Waqıf bularaq  qorılğannar ide.

Kärwan-sarayda qunaq bulıp qalğannar  tüläwsez sıyınu urını, aşaw-êçü kebek ixtiyaclarnı qänäğätländerä ide. Qayberlärendä  tözelgän mäçetläre belän dini ixtiyaclarnı qänäğätländerergä mömkin ide.

Kärwan-saraylarınıñ urtasında bulğan astı buş ber saray şäkelendä tözelgän basqıç belän çığarğa mömkin bulğan  ikençe qatındağı mäçetlär ışanuçılar öçen ğibadät urını bulıp tora ide.

Kärwan-saraylarda veterinar, aşçı, imam häm  böten kiräkle äyberlärne täêmin itkän xezmätkärlär häm tärtipkä saludan cawaplı citäkçelär bar ide.

Kärwan-saraylarğa monumental ber tac qapqasınnan kerelä. 40 çaqrımlıq yuldan kilgän kärwandağılar taş uyunıñ  tiñsez ürnäkläre bulğan  bu monumental qapqalardan êçkä kerergä mömkin ide.Kürkämlege belän kileçülärne êçkä çağırğan kärwansaraylar ber nığıtmanı xäterlätä. Biyek diwarları belän yulbasarlarnıñ höcümnärenä qarşı qırıs räweştä saqlap qaluın täêmin itä ide.

Döyü kärwanında taşınğan äyberlär maxsus bularaq töşereler, döyü häm işäklär yal itärlär.

Keşelär öst qatlarda urın alğan bülmälärdä qunaq bularaq qalır, aşaw-êçülär häm hamam kebek ixtiyaclar täêmin iteler ide.

Qapqadan êçkä kergändä turıpoçmaqlıq işeğaldında ike qatlı bina häm näq üzäktä saray-mäçete urın alır ide. Haywannarnı asttağı qatta asrıylar ide, sulanıla ide, dağa häm oxşaş ixtiyaclar qänäğätländerelä ide.

Tel häm din ayırımın yasamıyça härkemgä 3 könlek toru urının häm aşaw-êçü täêmin itelä ide.

İl, näselne bäxesläşmiyçä säwdä belän şöğıllängän yäki bu yulnıbaşqa maqsatlar belän qullanğannar beräw dönya watandaşı bularaq täqdim itelgän xezmätlärdän faydalanır ide.

Anadolu Sälçuqlı däwläte çorında bik küp kärwan-saray tözelde.

İñ êlek Soltan Qunaqxanäse bularaq isemländerelgän kärwan-saraylar bulğanda däwlätneñ zäğiflänüe belän väzirlär, bay säwdägärlär da Kärwan-saray töziy başlağan ide.

Bolardan berse dä Aqsaray-Nêvşähir yulınıñ 15 çaqrımında urın alğan- Ağzı qara Qunaqxanä. Anadolu Sälçuqlı Soltanı Alaäddin Keykubat tarafınnan tözeleşe başlatılğan Qunaqxanä  1239da tämamlanğan ide.

Monumental iskitkeç qapqasınnan êçkä kerelgän açıq häm bikle bülemnäre belän ber nığıtmanı xäterlätkän Qunaqxanägä matbuğat yortınıñ icadınnan  êlek  kitap küçerüçelärneñ  iseme birelgän ide.

Kitap küçerüçeläre hata yasağanda qulların awızına kiterep yuweşlätep xatalarnı sörtä idelär. Awızları däwamlı qara yazu tapları belän pıçranır ide. Alardan ilham alıp bu qunaqxanägä mondıy isem birelgän ide.

Kärwan-saraylar tarixı barış êçenda şähär üzäklärendäge qunaqxanälärgä äylängännär.

Diñgez yulınıñ açılış näticäsendä yıraq könçığışqa alternativa yullarnıñ tabıluı häm taşu üzqimmäteneñ tübän töşüe Yefäk yulınıñ äxämiyätneñ yuqqa çığarıluına yul açtı.

Tora-bara keşesez qalğan kärwan-saray häm qunaqxanälärneñ urının xäzerge köndä otellär, säwdä häm säwdä üzäkläre alğan.

Tarixnıñ tiränleklärendä  säwdä ışanıçlığın täêmin itü, yulçılarğa häm kärwanlarğa komfortlı häm tulısınça tüläwsez qunaq bularaq qalu mömkinlegen täqdim itkän Kärwansaraylar ul çorlarda yäşängän yuğarı däräcäle mädäniyätneñ däräcäsen kürsätkän  tiñsez ürnäklärdän berse bulıp tora.